بر طبق رویکرد اصل موضوعی، مجموعه ای از خواص به شکل قضایا بیان می شود. سپس این قضایا به منظور یافتن فرمول مناسب برای مقایسه به کار میروند. از طرف دیگر نظریات اقتصادی نشان داده است که یکسری روابط تابعی میان متغیرهای مختلف اقتصادی وجود دارد. بنابرین شاخص ها میباید درقالب چنان چارچوب هایی محاسبه و در نظر گرفته شوند. این ایده منجر به رویکرد تابعی در طراحی شاخص ها گردید. رویکرد تابعی وجود روابط درونی را برای تعریف شاخص های مختلف به منظور محاسبه تغییرات در ستاده ها و بهره وری مدنظر قرار میدهد. دی ورث از بنیانگذاران رویکرد تابعی میباشد، وی ضمن تبیین خواص نظری اقتصادی بسیاری از شاخص های رایج، ایده شاخص های دقیق[۲۰] و عالی[۲۱] را برای توصیف خواص نظری انواع شاخص ها معرفی نمود.
اما در رویکرد تصادفی به این سوال پاسخ داده می شود که عدد شاخص به دست آمده تا چه حدی معنیدار میباشد و یا به عبارت بهتر، درجه اعتبار آن چقدر است. ازآنجا که این رویکرد بیشتر در مورد جامعههای آماری بسیار بزرگ که همواره مشمول خطاهای نمونه گیری میباشند، به کار میرود، در واقع نوعی نگرش آماری به شاخص ها محسوب می شود که در برگیرنده تحلیلهای ریاضی آماری بسیار پیچیدهای است [۲].
-
-
- مفهوم شاخص
-
واژه شاخص[۲۲] به معنای وسیله تشخیص است و عدد شاخص عددی است که به وسیله آن تغییرات ایجاد شده در یک پدیده را در فاصله دو زمان مختلف(یا دو مکان مختلف) بررسی میکنیم. بنابرین میتوان گفت، شاخص عددی است برای اندازه گیری و سنجش تغییرات عوامل مختلف در فواصل زمانی یا مکانی. همچنین شاخص را میتوان نماگری دانست که بیانگر روند عمومی پارمتر مورد نظر در میان گروهی از متغیرهای مورد بررسی است که تغییرات آن در مقایسه با یک سال پایه ( تاریخ مبدأ) در نظر گرفته می شود. معیار مقایسه تغییر مقدار عدد شاخص در هر زمان نسبت به سال پایه، عدد مبنا است. عدد مبنا به طور معمول ۱۰۰ در نظر گرفته می شود. در این صورت از تقسیم میزان شاخص در هر زمان بر عدد مذبور میتوان رشد پارامتر مورد نظر را در میان گروه متغیرهای مورد بررسی به دست آورد. البته باید توجه داشت که ارزش عددی شاخص، بار اطلاعاتی چندانی ندارد بلکه روند تغییر شاخص در یک دوره زمانی مشخص، می تواند بیانگر عملکرد آن در دوره مذکور باشد.
در واقع شاخص، مفهومی انتزاعی است که معمولا برای اندازه گیری تغییر در یک مجموعه متغیرهای مرتبط در طول زمان یا برای مقایسه سطوح کلی(عمومی) این متغیرها در بین کشورها یا نواحی مختلف به کار میرود. در اکثر رشته های علوم، شاخص ها مورد استفاده واقع میشوند، اما در علم اقتصاد جایگاه و اهمیت خاصی دارا هستند. شاخص ها ابزار سودمندی در اقتصاد میباشند، زیرا حرکات یا تغییرات متغیر مورد نظر را به سادهترین و راحتترین شیوه ممکن بیان میکنند. به عنوان مثال، شاخص قیمت مصرف کننده [۲۳]، که تغییرات قیمت مجموعه ای از کالاها و خدمات مصرف را نمایش میدهد، یکی از پر کاربردترین شاخص های اقتصادی در هر کشور محسوب می شود. از دیگر شاخص های مهم، میتوان به شاخص های مالی (همانند شاخص داوجونز و نیکی) در بازار سهام اشاره نمود.
به بیان دیگر شاخص بازار سهام یک معیار مفید و خلاصه شدهای از انتظارات جاری در مورد آینده سهام میباشد که به عنوان میزان الحراره حساسی، آثار پدیده های سیاسی، اقتصادی و غیره را منعکس ساخته و تغییرات ساختاری و بلند مدت در اقتصاد را منعکس می نماید. بنابرین اگر شاخص های بازار سهام به درستی طراحی شوند، درآن صورت میتوان از آن ها به عنوان معرف و نماگر پیشرو عملکرد اقتصادی کشور نام برد. امروزه اندازه و روند شاخص های قیمت سهام یکی از مهمترین عوامل تاثیرگذار بر تصمیمات سرمایه گذاران در بازارهای مالی محسوب می شود. با توجه به اینکه سرمایه گذاران با علائق و سلایق خاصی اقدام به سرمایه گذاری در بورسهای اوراق بهادار می نماید، لذا در اکثر بورسهای پیشرفته علاوه بر شاخص های کل، شاخص های معینی جهت نمایش رفتار بخش خاصی از بازار طراحی و محاسبه میگردند. در سطح بازارهای مالی محاسبه شاخص موارد استفاده و کاربرد زیادی دارند و در واقع شاخص ها، بیان کننده بازده کل بازار یا عناصر مشخصی از بازار در یک دوره معین بوده و میتوان از شاخص ها به عنوان مبنایی در جهت مقایسه عملکرد انواع پرتفوهای تشکیل شده در بازار استفاده نمود.
تعاریف شاخص
اصطلاح شاخص در ادبیات مالی، فوقالعاده زیاد به کار رفته اما ظاهراً به شیوه دقیقی تعریف نشده است. فرهنگهای لغات معمولا شاخص را به عنوان چیزی که نشان میدهد، مشخص می کند، نمودار یا نماینده است، وصف میکنند. ولی پر واضح است که اصطلاح در ادبیات مالی حاکی از معنای گستردهتری از مقداری است که با تغییرات خود، دگرگونیهای روی داده در طی زمان یا مکان را نشان میدهد، البته منظور آن دسته از دگرگونیهایی است که دامنه تغییرات آن ها بگونهای است که قابلیت اندازه گیری مستقیم به خودی خود یا مشاهده مستقیم را در عمل ندارند [۳]. در زیر تعاریف بعمل آمده از شاخص را جهت آشنایی بیشتر ذکر میکنیم:
-
- شاخص یک نماینده از کمیتهای همگن متعدد است که اندازه و جهت نوسانات را بر اساس یک عدد پایه و در یک زمان معین نشان میدهد [۴].
-
- شاخص را میتوان به عنوان یک توصیف آماری معرفی کرد که خلاصهای از تغییرات نسبی را در گروه های اصلی متغیرها ارائه میدهد. به بیان دیگر از شاخص برای مقایسه سطح متوسط نمودارها و برای تعیین تغییرات نمود مرکب بر اثر تغییرات هر یک نمودهای ساده تشکیلدهنده آن (بر حسب زمان ) استفاده می شود [۵].
-
- شاخص یک معیار آماری برای نمایش تغییرات در یک متغیر یا گروهی از متغیرهای مرتبط میباشد که با توجه به زمان، محل جغرافیایی یا سایر ویژگیها طراحی می شود [۶].
-
- شاخص از نظر لغوی به معنی وسیلهای جهت تشخیص و یا تمیز بین دو پدیده از یکدیگر میباشد، اما از نظر آماری، شاخص کمیتی است که به صورت نسبت، برای مقایسه بزرگی اندازه های مختلف یک یا چند متغییر به کار میرود و تغییرات نسبی اندازه صفتی را نسبت به یکی از اندازه های همان صفت به نام پایه نشان میدهد [۳].
-
- شاخص عبارت است از وسیله اندازه گیری، مقایسه و سنجش پدیدههایی که دارای ماهیت مشخص و لاقل یک خاصیت مشخصکننده هستند. این اعداد معمولا تغییرات را در طول زمان اندازه گیری مینمایند و آن ها را به صورت درصد بیان میکنند. به طور کلی اگر پدیده های مختلف اقتصادی و اجتماعی را با هم مقایسه نمود و تغییرات ایجاد شده را بررسی کرد، باید از شاخص ها بهره جست.
-
- شاخص کمیتی است که به عنوان نماینده کمیتهای همگن متعدد به کار میرود و می تواند جهت و میزان تغییر کمیتهای مورد نظر را در طول زمان نشان دهد.
