بر طبق این نظریّه، شادکامی ارزش‌یابی‌هایی است که افراد از خود و زندگی‌شان به عمل می‌آورند. این ارزش‌یابی‌ها می‌تواند جنبه شناختی داشته باشد مانند قضاوت‌هایی که ‌در مورد خشنودی از زندگی صورت می‌گیرد و یا دارای جنبه عاطفی باشد که شامل خلق و هیجانات است که در واکنش به رویدادهای زندگی ظاهر می‌شود. ‌بنابرین‏ شادکامی از چهار جزء تشکیل یافته که عبارتند از خوشنودی از زندگی، خلق مثبت و خوشایندی، نبود خلق و هیجانات منفی و عوامل دیگر مانند خوش‌بینی، عزّت‌نفس و احساس شکوفایی. در این نظریّه ویژگی‌های فرد شادکام عبارتند از: داشتن دستگاه ایمنی قوی‌تر و عمر طولانی‌تر، برخورداری از روابط اجتماعی بهتر، مقابله مؤثّر با ‌موقعیت‌های مشکل، خلّاقیّت و موفّقیّت بیشتر و گرایش مضاعف برای کمک به دیگران (حبیب الهی، ۱۳۹۰؛ به نقل از عابدین آبادی، ۱۳۹۱).

دینر و همکاران (۱۹۹۹) شادکامی را دارای سه جزء دانسته‌اند که عبارتند از: جزء شناختی یعنی تفکّر و پردازش که منجر به خوش‌بینی فرد می‌شود. جزء عاطفی و هیجانی که همان خلق مثبت و شاد است و جزء اجتماعی که بیانگر گسترش روابط اجتماعی فرد با دیگران و به دنبال آن افزایش روابط اجتماعی می‌باشد.

• • 1. نظریه آرگایل و همکاران

آرگایل و همکاران بر این باورند هنگامی که از مردم پرسیده می‌شود منظور از شادمانی چیست، آن‌‌ها دو نوع پاسخ را مطرح می‌کنند: الف ـ حالات هیجانی مثبتی مانند لذّت؛ ب ـ راضی بودن از زندگی به طور کلّی یا جنبه‌های مختلف آن. ‌بنابرین‏، به نظر می‌رسد شادمانی دست‌کم دو جزء اساسی (عاطفی و شناختی) دارد. با وجود این، شادکامی متضاد افسردگی نیست؛ اما نبود افسردگی، شرط لازم برای رسیدن به شادکامی است. به نظر آرگایل، مارتین و کراس‌لند^[۱۵۵] (۱۹۸۹)، اگر شادمانی تنها متضاد افسردگی باشد، نیازی به اندازه‌گیری و بررسی آن نیست؛ زیرا افسردگی به خوبی شناخته شده است. وی باور دارد که سه جزء اساسی شادمانی عبارت‌اند از: هیجان مثبت، رضایت از زندگی و نبود هیجانات منفی از جمله افسردگی و اضطراب (قمری، ۱۳۸۹؛ به نقل از عابدین آبادی، ۱۳۹۱).

• • 1. نظریه سلیگمن

سلیگمن از شادی و سلامت به جای یکدیگر استفاده می‌کند و بیان می‌کند که درک این نکته مهم است که شادی و سلامت گاهی به احساسات اشاره دارند، اما گاهی اوقات هم اشاره آن‌ ها به ‌فعالیت‌های فاقد هر گونه احساس می‌باشد. سلیگمن بر این باور است که شادی و سلامت نتایج مطلوب روان‌شناسی مثبت‌گرا هستند. وی شادکامی را جزء هیجانات مثبت مربوط به زمان حال می‌داند. ‌در توضیح این مطلب باید اشاره کرد که سلیگمن هیجانات مثبت را به دلیل تفاوت شیوه های تقویّت آن‌ ها به سه دسته تقسیم می‌کند که عبارتند از: هیجانات مثبت مربوط به گذشته، آینده و حال. رضایت ، خرسندی و آرامش هیجانات مربوط به گذشته هستند . خوش‌بینی ، امید، اطمینان، اعتماد و ایمان هم هیجانات معطوف به آینده به شمار می‌آیند. هیجانات مثبت مربوط به زمان حال به دو مقوله‌ی بسیار متفاوت از یک‌دیگر تقسیم می‌شوند که عبارتند از: لذّت‌ها و خشنودی‌ها. لذّت‌ها متشکّل از لذّت‌های بدنی و لذّت‌های بالاتر هستند. لذّت‌های بدنی، هیجانات مثبت لحظه‌ای هستند که از طریق حواس حاصل می‌شوند؛ طعم‌ها یا بوهای مطبوع ، احساسات جنسی، منظره و صداهای دلنشین و غیره. لذّت‌های بالاتر هم لحظه‌ای هستند و هم به ‌وسیله رویدادهایی پیچیده‌تر و آموختنی‌تر از حواس حاصل شده و به وسیله احساساتی که ایجاد می‌کنند، تعریف می‌شوند؛ احساساتی مانند وجد، نشئه، هیجان، سعادت، شور، سرور، شعف و…

خشنودی‌ها طبقه دیگر هیجانات مثبت مربوط به زمان حال هستند امّا بر خلاف لذّت‌ها، آن‌ ها نه احساسات، بلکه فعّالیّت‌هایی هستند که ما انجام آن‌ ها را دوست داریم، مانند مطالعه، صخره‌نوردی، گفتگوی خوب و غیره. خوشنودی‌ها ما را به طور کامل جذب و درگیر می‌کنند؛ آن‌ ها خودآگاهی را از بین می‌برند و همچنین آن‌ ها باعث جاری بودن، یعنی حالتی می‌شوند که در آن زمان متوقّف می‌شود و فرد کاملاً احساس راحتی می‌کند.

روشن شده است که به دست‌آوردن و افزایش پایدار خشنودی‌ها بدون بسط قابلیّت‌ها و فضیلت‌های شخصی امکان‌پذیر نیست. شادی به عنوان هدف روان‌شناسی مثبت‌گرا، فقط به کسب حالات ذهنی لحظه‌ای خلاصه نمی‌شود. شادی شامل اصیل تلقّی‌کردن زندگی شخص هم می‌شود. این قضاوت صرفاّ ذهنی نیست و اصیل بودن، ‌توصیف کننده‌ عمل کسب خشنودی و هیجان مثبت از طریق به‌کارگیری قابلیّت‌های اختصاصی شخص است. قابلیّت‌های اختصاصی، راه‌های پایدار و طبیعی برای رسیدن به خشنودی می‌باشد. به اعتقاد سلیگمن خشنودی‌ها مسیری برای رسیدن به چیزی هستند که وی آن‌ را زندگی خوب می‌داند. سلیگمن زندگی خوب را استفاده از قابلیّت‌های اختصاصی برای به دست‌آوردن خشنودی فراوان در حوزه های اصلی زندگی تعریف می‌کند (سلیگمن، ۱۳۸۸؛ به نقل از عابدین آبادی ۱۳۹۱).

• 1. مدل شادمانی

اخیراًّ مدلی از شادمانی قابل حصول توسّط لیبومیرسکی، شلدون و شید (۲۰۰۵) و شلدون و لیبومیرسکی (۲۰۰۴،a 2006) ارائه شده است. مدل شادی قابل حصول بیانگر این است که بهزیستی کنونی تحت تأثیر سه طبقه از فاکتورها یا عوامل می‌باشد: عوامل ژنتیکی یا نقطه شروع ثابت، عوامل محیطی یا آماری و عوامل فعّالیّتی یا ارادی (به نقل از شلدون ۲۰۰۸).

عوامل ژنتیکی یا نقطه شروع، به آمادگی‌های ژنتیکی یا روانی اشاره دارد و از این نقطه‌نظر عامل ثابت این الگو می‌باشد (جوکار و رحیمی، ۱۳۸۶). در واقع این عوامل غیر قابل تغییر بوده و تأثیر ثابتی را اعمال می‌کنند ‌بنابرین‏ در افراد به صورت «خطّ مبنا» عمل می‌کند و میزان یا نقطه تعیین‌شده را به مرور زمان در بهزیستی پیش‌بینی‌کننده و واپس‌روی تعریف می‌کنند (شلدون، ۲۰۰۸). این عامل ۵۰ درصد از کلّ واریانس شادمانی را به خود اختصاص داده است. عوامل ژنتیکی احتمالاً بازتابی از ویژگی‌های خلقی شخصیّت مثل برونگرایی، درون‌گرایی، خلق منفی ، برانگیختگی و … هستند که همگی ریشه در نوروبیولوژی افراد دارد و تغییرات این ویژگی‌ها در طول عمر، بسیار اندک است به عنوان مثال، کیگان^[۱۵۶] کودکان را از سنّ ۴ ماهگی تا ۱۱ سالگی مورد پیگیری و مطالعه قرار داد و نشان داد که مردم‌آمیزی کودکان در سن ۱۱ سالگی می‌تواند ناشی از ویژگی عمده نوزادی که به واکنش کند معروف است و آن هم ژنتیکی و ناشی از الگوهای عصبی شیمیایی است باشد. این امر نشان می‌دهد که شادمانی در دوره های مختلف زندگی قابل تغییر است اما توسّط مجموعه عوامل ژنتیکی نمی‌توان آن را تغییر داد بلکه با تغییر عوامل غیر ژنتیکی می‌توان سطح شادمانی را افزایش داد (گلستانی بخت، ۱۳۸۶).

۳-۴-۲-۲- دیات

همان طور که می‌دانیم، در مقررات جزایی کشورمان دیه به عنوان یکی از انواع مجازات های اسلامی معرفی شده است. اینک این سؤال مطرح می شود که آیا می توان به استناد قاعده ی درأ، وجوب ادای دیه را در مواردی ساقط نمود؟

لفظ حدود مندرج در قاعده و ادله آن، حداکثر شامل تعزیر و قصاص است و به طور مسلم، شامل دیات نمی شود؛ زیرا در ماهیت حقوقی دیه بحث است که آیا دیه نوعی مجازات است یا پرداخت غرامت و خسارت! با این تردید در ماهیت حقوقی دیه، تمسک به عام “الحدود” جهت شمول دیه جایز نیست؛ چرا که، از قبیل تمسک به عام در شبهات مصداقیه تلقی شده و در اصول فقه ثابت شده است که تمسک به عام در چنین مواردی صحیح نیست.

‌بنابرین‏ نمی توان با تمسک به عموم الحدود، دیات را مشمول حکم قاعده ی مذبور دانست. به علاوه، در فقه موردی مشاهده نشده است که فقیهی در صورت شک و شبهه صرفا با استناد به قاعده ی فوق، حکم به سقوط دیه دهد. دلیلش این است که دیه را قانون‌گذار اسلامی برای احترام خون مسلمان وضع نموده است که در زمره ی حقوق مالی اشخاص محسوب می شود.

در باب حقوق مالی، اصل بر مداقه بوده و در این عرصه اصول عقلایی مثل اصل عدم اشتباه، اکراه، غفلت و نظائر آن جاری می شود. از این رو به مجرد شبهه، حق مسلمانان ساقط نمی شود؛ البته در مواردی بالتبع، وجوب پرداخت دیه ساقط می شود که این مطلب به ندرت مورد توجه واقع شده است^[۱۱۱] .

باید توجه داشت که مسأله تأثیر شبهه در دیات- گرچه به طور غیر مستقیم وقتی می‌تواند مطرح شود که در ابتدا قصاص واجب باشد، آنگاه به دلیل حصول شبهه، قصاص ساقط شود، سپس جایگزین دیه مطرح گردد؛ ولی اگر ابتداء دیه واجب شود، مانند جنایات شبه عمدی و خطایی محض، پر واضح است که شبهه به دلیلی که در سطور قبل گفته شد هیچ تأثیری ندارد .

۳-۴-۳- جایگاه جهل، شبهه در جرائم مستلزم تعزیرات

در خصوص این مسئله که آیا جهل و شبهه مورد بحث شامل مجازات های غیر معین (تعزیرات) هم می شود یا خیر، باید ‌به این نکته توجه داشت که طبق تفسیری که از معنای “الحدود “در این قاعده ارائه شد، معنای این لفظ مطلق مجازات الهی است؛ زیرا از آنجا که این لفظ جمع همراه با الف و لام بوده و مفید عموم است، شامل مجازات های تعزیری نیز می شود و هیچ دلیل خاصی وجود ندارد که عموم این قاعده را تخصیص زده و آن را به مجازات های معین (حدود) اختصاص دهد .

همچنین در کلمات فقها بسیار اتفاق افتاده که لفظ حد، بر مجازات های تعزیری اطلاق شده است؛ حتی برخی این مطلب را صریحا اظهار داشته اند. از جمله، مرحوم محمد تقی مجلسی در کتاب روضه المتقین گفته است : ” حدود شامل حد، تعزیر و قصاص نیز می شود ” .

افزودن بر این ها، می توان با تنقیح مناط و وحدت ملاک – که بر پایه های عقلانی و فلسفه ی اجرای مجازات در شرع اسلام بنا شده است- بر این عقیده بود که هیچ متعی در شمول قاعده نسبت به تعزیرات وجود ندارد. در اینجا به چند نمونه فقهی اشاره می‌کنیم :

۱- صاحب ریاض در باره کیفیت اثبات استمناء و مجازات آن می‌گوید : یثبت هذا الفعل ‌به شهاده عدلین او الاقرار مرتین بالخلاف، کما مرفی نظائره؛ ولوقیل یکفی الاقرار مره، کما علیه الا کثر، کان حسنا، الخبر ” اقرار العقلاء علی انفسهم جائز” الا ما اخرجه الدلیل لایخلو عن وجه؛ کما مرا سیما مع حصول الشبهه بالا ختلاف، فیدرء بها الحد: ^[۱۱۲] .

عمل استمنا به شهادت دو نفر عادل یا دو بار اقرار متهم اثبات می شود . البته در این باره اختلاف وجود دارد. کما اینکه درباره نظایر این عمل، مطلب بدین گونه است ولی اگر گفته شود که یک مرتبه اقرار هم برای اثبات کفایت می‌کند. آن طور که اکثر فقها بر آنند، مطلب درستی خواهد بود: زیرا خبر ” اقرار العقلاء علی انفسهم حائز” مفید عموم است و شامل یک بار اقرار هم می شود؛ مگر اینکه دلیل خاصی وجود داشته باشد که نسبت به ادله اعتبار، اعتبار حدود نقش تخصیص ایفا نماید؛ در حالی که در این خصوص دلیل خاصی مبنی بر تخصیص وجود ندارد . مرحوم حلی گفته است : ” با دو بار اقرار، این جرم ثابت می شود.” ظاهر کلام ایشان می‌دهد که یک بار کافی نیست . همچنان که پیش از این گفته شد. این نظر خالی از توجه نیست؛ به خصوص که با وجود اختلاف بین فقها در تعداد دفعات اقرار، شبهه حاصل شده است. پس با حصول شبهه، حد برداشته می شود.

ملاحظه می شود که در تعداد دفعات اقرار برای اثبات جرم استمنا، بین فقها اختلاف نظر وجود دارد که همین اختلاف، خود سبب حدوث شبهه ای شده است مبنی بر اینکه آیا جرم مذبور با یک بار اقرار ثابت می شود یا خیر؟ از طرفی هم می‌دانیم که جرم مذبور از اعمال مستلزم حد نیست؛ بلکه مرتکب آن تعزیر می شود. با وجود این، نظر صاحب ریاض این است که با استناد به قاعده ی درأ مجازات از او برداشته می شود. به علاوه، از کلام ایشان استفاده می شود که معنای حدّ مطلق مجازات است؛ به همین دلیل، ایشان لفظ حد را بر مجازات تعزیری اطلاق نموده و در صدر عبارت می نویسد: “فی حدّ الاستمناء” .

۲- امام خمینی (ره) در خصوص مجازات کسی که محرمات الهی را حلال بشمارد می‌گوید: ” من استحّل شیئا من المحرمات المجمع علی تحریمها بین المسلمین، کالمیته و الدّم و لحم الخنزیر و الرّبا، فان ولد عی الفطره، یقتل ان رجع انکاره الی تکذیب النبی (ص) او انکار الشرع. و الا فیعزّر و لوکان انکاره لشبههٍ ممَن صحّت فی حقه، فلا یعزّز… ^[۱۱۳] ” .

اگر کسی یکی از محرمات الهی را که حرمت آن بین مسلمانان مورد اتفاق است؛ همانند خوردن گوشت مردار، خون، گوشت خوک و ربا را حلال بشمارد. اگر مسلمان زاده باشد. در صورتی که انکار وی به تکذیب پیامبر (ص) و با انکار شریعت اسلام برگردد، کشته خواهد شد. در غیر این صورت، تعزیر
می شود. اگر انکار او به جهت حصول شبهه باشد، در صورتی که احتمال شبهه در حق او صحیح باشد. تعزیر نخواهد شد.

۳- همچنین امام خمینی (ره) در جای دیگر می نویسد: ” فی وطی البهیمَه تعزیرُ و هو منوط بنظر الحکام و یسترط فیه البلوغ و العقل و الاختیار و عدم الشبهه مع ‌امکان‌ها، فلاتعزیر علی… المکره و لا علی المشبته، مع امکان الشبهه فی حقه، حکما أو موضوعا ” ؛

در صورتی که کسی با حیوانی نزدیکی کند تعزیر می شود و میزان و نوع آن به نظر حاکم بستگی دارد. البته در اجرای این نوع مجازات وجود بلوغ، عقل، اختیار و انتفای شبهه در مرتکب شرط است. از این رو، کسی که بر این عمل اکراه شود یا برای او شبهه (حکمیه یا موضوعیه) ایجاد شود، در صورتی که در حق او چنین شبهه ای صادق باشد، از مجازات معاف می شود . مطلب دیگری که به نظر می‌رسد در پایان این گفتار ذکر آن ضروری است، این است که در بحث ما منظور از تعزیرات معنای مصطلح آن در فقه است؛ یعنی مجازات شرعی که برای محرومات شرعیه مقرر شده است. ولی مقرراتی که حکومت اسلامی جهت حفظ نظم جامعه و جریان صحیح امور حکومت وضع می‌کند و برای متخلفین آن، مجازات هایی را پیش‌بینی می کند- که اصطلاحا بدان تعزیرات حکومتی گفته می شود- مشمول قاعده ی مذبور نخواهد شد.

سرمایه فکری یک سازمان دارایی ها و منابع ذهنی و نامشهودی است که سازمان با بر گرداندن آن ها به فرآیندهای جدید کالا و خدمات به ایجاد ارزش می پردازند. اصطلاح«سرمایه فکری» را اولین بار جان کنت گالبرایت^[۸] در ۱۹۶۹ مطرح کرد، قبل از آن پیتر دراکر اصطلاح کارگران دانشی را به کار برده بود.

به علت نامشهودی و ماهیت پویایی که این واژه دارد معنی کردن آن کاری بس دشوار است. سرمایه فکری غالب اوقات مترادف اصطلاحاتی نظیر دارایی های نامشهود یا دارایی های دانشی بیان شده است. در رابطه با چیستی سرمایه فکری اتفاق نظر جامعی وجود ندارد و تعاریف متعددی ارائه شده است که اشاره به برخی از آن ها در این بخش مفید به نظر می‌رسد.

سرمایه فکری را همه فرآیندها و دارایی هایی می دانند که به طور معمولی در ترازنامه نمی آیند. تعریف آن ها، تمامی دارایی های نامشهودی ( علائم تجاری و حق امتیازها) که روش های حسابداری مدرن بررسی می‌کنند را نیز در بر می‌گیرد. سرمایه فکری را اطلاعات، مالکیت معنوی و تجاری می‌داند که برای ایجاد ثروت مورد استفاده قرار می گیرند. سرمایه فکری را دارایی های دانشی نظیر دانش فنی، اطلاعات مشتری، علائم تجاری و فرهنگ سازمانی که بر حسب توان رقابتی بنگاه قابل اندازه گیری نیستند، تعریف می‌کند. از دید بونتیس، سرمایه فکری، دانش انفرادی و سازمانی است که به مزیت رقابتی پایدار کمک می‌کند پولیک، سازمان، کلیه کارکنان و توانایی هایشان در ایجاد ارزش افزوده یا به عبارت دیگر نیروی های مؤثر در موفقیت کاری را سرمایه فکری می نامد(Pulic, 2001).

در مجموع سرمایه فکری به عضلات بدن می ماند که اگر از آن استفاده نشود از بقین می‌روند. کوشش های زیادی برای اندازه گیری ارزش دانش در جهت به دست آوردن ارزش حقیقی سازمان شده است. به طور کلی فرض بر این است که افزایش و استفاده بهتر از دانش تأثیر بسزایی بر روی عملکرد سازمانی دارد. روی هم رفته عملکرد سازمانی به تمامی موفقیت های سازمان که از طریق فروش، دارایی، سود، ارزش بازاری و ارزش دفتری اندازه گیری می شود اشاره دارد. بیشتر مباحث پیرامون ارزش بازاری و دفتری بنگاه است. در حسابداری سنّتی ارزش دفتری به وسیله ترازنامه اندازه گیری می شود. ارزش دفتری تفاوت بین تمامی دارایی ها و بدهی های بنگاه است. در حسابداری سنّتی اندازه گیری دارایی ها نشان دهنده سرمایه فیزیکی و مالی است. معمولاً سرمایه فکری به عنوان دارایی در نظر گرفته نمی شود. به سبب نامشهود بودن، سرمایه فکری را نمی توان تحت کنترل و مالکیت بنگاه در آورد.. دانش یک کارمند مثال خوبی از این وضعیت است که بنگاه نمی تواند آن را کنترل یا مال خود کند، به همین دلیل است که سرمایه فکری یک دارایی در نظر گرفته نمی شود. هرچند مخارج کشف و تحصیل سرمایه فکری در هزینه ها محسوب می‌شوند. ‌بنابرین‏ به دلیل کنار گذاشته شدن سرمایه فکری، حسابداری سنّتی ارزش واقعی بنگاه را کمتر از آنچه که هست اندازه گیری می‌کند. ارزش بازاری، ارزش تمامی موجودی بنگاه است که در بازار اندازه گیری می شود. به عبارت دیگر، مبلغی است که در زمان معینی برای خرید کامل بنگاه می بایستی پرداخت شود. افزایش و کاهش در ارزش بازاری به عوامل زیادی از جمله ارزش دفتری بنگاه، سطح سود، دورنمای اقتصادی، اطمینان یا عدم اطمینان به توانایی بنگاه برای ایجاد ارزش بستگی دارد.

۲-۵ اجزای سرمایه فکری

به طور کلی، سرمایه فکری را هر گونه خلق ارزش به وسیله هوش و ذهن انسان تعریف می‌کنند. ‌بنابرین‏ به دلیل گستردگی مفهوم سرمایه فکری برخی محققانی که در این حیطه کا کرده‌اند هریک دسته بندی های مخصوص به خودی را ارائه داده‌اند. ا.لین دسته بندی توسط اسویبی در سال ۱۹۹۷ در سه حوزه گسترده انجام شد:

سرمایه انسانی- در حوزه شایستگی فرد

سرمایه ساختاری- در حوزه ساختار داخلی

سرمایه ارتباطی- در حوزه ساختار خارجی

این دسته بندی در بیشتر مواقع پذیرفته شده بود تا اینکه بعدها توسط بونتیس اصلاح شده و بسط پیدا کرد. وی سرمایه مشتری را جایگزین سرمایه ارتباطی کرد و از چهار جنبه جوهره و ماهیت، حیطه عمل، پارامترهای اندازه گیری و دشواری در کدگذاری به برزسی سرمایه فکری پرداخت. دسته بندی ارائه شده توسط بونتیس همانند شکل زیر است (Bontis, 1998).

شکل ۲-۱ اجزای سرمایه فکری

۲-۵-۱ سرمایه انسانی

سرمایه انسانی ذخیره دانش سازمان که توسط کارکنان نمایش داده می شود را بیان می‌کند. روس و همکاران ایجاد سرمایه فکری توسط کارکنان را به شایستگی، روش کار و تیزهوشی آن ها نسبت می‌دهند. شایستگی شامل مهارت و آموزش و تیزهوشی نیز متضمن مؤلفه های رفتاری کار کارکنان است. تیزهوشی فکری کارمندان را قادر به تغییر شیوه های کاری و نوآوری در جهت حل مشکلات می‌سازد. اگر چه کارکنان به عنوان مهم ترین دارایی سازمانی مطرح هستند ولی سازمان نمی تواند آن ها را مال خود بداند. ادوینسون و مالون، سرمایه انسانی را دانش مختلط، مهارت، خلاقیت و توانایی انفرادی کارکنان در انجام وظیفه تعریف می‌کنند. در همین راستا، هودسن سرمایه انسانی را ترکیبی از ژنتیک وراثتی، آموزش، تجربه و روش زندگی و کسب و کار معنی می‌کند. بونتیس سرمایه انسانی را قابلیت جمعی سازمان در استخراج بهترین راه حل ها از دانش افرادش توصیف می‌کند. خروج افراد می‌تواند منجر به افت حافظه سازمان شود و ‌بنابرین‏ تهدیدی برای سازمان محسوب می شود. البته از زاویه ای دیگر چون نیروهای سازمان تازه می‌شوند، خروج افراد را می توان مفید در نظر گرفت (Bontis, 2002).

شکل ۲-۱ اجزای سرمایه فکری

۲-۵-۲ سرمایه ساختاری

بونتیس نیز سرمایه ساختاری را دستورالعمل ها، راهبردها، خط مشی ها و هرچیزی که ارزش سازمان را بیشتر از ارزش فیزیکی آن می‌سازد، معرفی می‌کند(Bontis, 1999).

روس و همکاران سرمایه ساختاری را آنچه که بعد از رفتن کارکنان به خانه هایشان در سازمان باقی می ماند، توصیف می‌کنند(Roosetal, 1997).

سرمایه ساختاری شامل تمامی ذخایر غیر انسانی دانش در سازمان است. ادوینسون و مالون سرمایه ساختاری را سخت افزار، نرم افزار، پایگاه های اطلاعاتی، ساختار سازمانی، حق ثبت اختراعات، علائم تجاری و هر گونه قابلیت سازمانی دیگری که از بهره وری کارکنان پشتیبانی می‌کند، تعریف می‌کنند (Edvinsson et al, 1997).

۲-۵-۳ سرمایه مشتری