از دیگر نقاط قوت آموزشوپرورش، توسعه کمی فضاهای آموزشی است که با توجه به تبلیغات گسترده در امر آموزشوپرورش و بالا رفتن نرخ گرایش به تحصیل در میان دانشآموزان، با اختصاص بودجه عمرانی مناسب برای راهاندازی و تجهیز مدارس جدید و همچنین ورود بخش خصوصی به عرصه آموزشوپرورش، رشد چشمگیری در فضای آموزشی کشور مشاهده میشود. افزایش حمایتهای مادی و معنوی از معلمان یکی دیگر از نقاط قوت آموزشوپرورش است که در سالهای اخیر، تاکنون چندین گام مثبت و مؤثر در جهت رفع خواستههای فرهنگیان و همچنین حمایتهای جانبی دیگر مانند تسهیلات بانکی، تسریع در تأمین مسکن فرهنگیان، تسهیل و حمایت از ارتقای علمی و دانشگاهی فرهنگیان و دخالت دادن آنان در تصمیم سازی و تصمیمگیریها صورت گرفته است (نصیری، ۱۳۸۷). همچنین افزایش ظرفیتهای مناسب برای ارتقای علمی فرهنگیان و بهکارگیری معلمان متخصص و باانگیزه از اقدامات مثبت آموزشوپرورش بوده است (آیتی و همکاران، ۱۳۸۶).
در کنار نقاط قوت و مثبت ذکرشده، آموزشوپرورش ایران ضعفها و کاستیهایی نیز دارد. ازجمله این نقاط ضعف، عدم انگیزش کافی در دانشآموزان و بیزاری از تحصیل، ضعف انگیزه، احساس فشار و دلهره و اضطراب در عده زیادی از دانشآموزان و همچنین مردودی و ترک تحصیل آنان است. همچنین به دلیل وجود روشهای نامناسب در انتقال معلومات و به حافظه سپردن اطلاعات، تسلط معلم و انفعال و پذیرش متعلم، کتاب درسی محور اصلی تدریس است و اکثر استعدادهای بالقوه کودکان و نوجوانان فعلیت نمییابد (صافی، ۱۳۸۲).
کمیت محوری بهجای کیفیت گرایی از دیگر مسائلی است که باوجود اهمیت بالای شناسایی عوامل مؤثر کیفی و نیازهای جدید و باوجود تلاشهای مدیران و برنامه ریزان آموزشوپرورش در کسب تجارب و پیاده کردن ایده ها و اندیشههای جدید تعلیم و تربیت، باعث وجود مشکلاتی در این زمینه شده است، زیرا بهبود کیفیت در یک سازمان است که موجب افزایش بهرهوری و موفقیت آن سازمان در درازمدت میگردد، بنابرین رشد کمی بدون توجه به تحول کیفی میتواند آموزشوپرورش را با بحران مواجه سازد (سنجری، ۱۳۸۴). اما باوجود توجه به رشد کمی در آموزشوپرورش، فاصله طبقاتی در نظام آموزشوپرورش به دلیل عدم عدالت و تقسیم امکانات بهتناسب مقتضیات و شرایط در همه عرصهها دیده میشود. ضعف موجود در عدالتگستری در نهاد آموزشوپرورش، نشانگر ایجاد فاصله طبقاتی بین کلانشهرها و شهرهای محروم و مرزی کشور، ایجاد فاصله طبقاتی میان طبقات بالا و پایین شهرها و … هست که خود باعث عدم تعالی و رشد و پیشرفت طبقات محروم و پایین جامعه و جلوگیری از کشف و بروز استعدادهای آنان خواهد شد (نصیری، ۱۳۸۷).
در این میان علاوه بر شناسایی نقاط قوت و ضعف آموزشوپرورش، شناسایی فرصتها و تهدیدهای پیش روی نیز از موارد مهم و اساسی در این زمینه است. مسائلی مانند مشارکت مردم در اداره آموزشوپرورش، تأکید بر راهنمایی و مشاوره دانشآموزان و ایجاد مراکز هستهای مشاوره در مناطق مختلف آموزشی، تأسیس پژوهشگاههای تعلیم و تربیت و گسترش مراکز تحقیقاتی، ایجاد و گسترش انواع مدارس از قبیل شاهد، نمونه، استعدادهای درخشان، بینالمللی، مدارس راهنمایی شبانهروزی و استفاده از خیرین مدرسهساز در توسعه مکانهای آموزشی، نمونه هایی از فرصتهای پیش روی آموزشوپرورش است.
همچنین عواملی مانند عدم ثبات مدیریتها، تغییر ساختار آموزشی و اداری و عدم شناخت کافی از نیازهای ملی، محلی و منطقهای، وجود فاصله زیاد میان طرحها و اجرای آن ها، عدم ارتباط واقعی میان تحصیل و اشتغال، کمبود معلمان حاذق و مدیران ماهر ازجمله تهدیداتی میباشند که آموزشوپرورش ایران با آن روبهرو است (صافی، ۱۳۹۱). برای تقویت نقاط قوت و فرصتها و کمرنگ کردن نقاط ضعف و تهدیدها، سیستم آموزشی ایران با بهره گرفتن از ترکیبی از مدیران، شورای معلمان، انجمن اولیاء و مربیان، شورای مدرسه و شورای دانشآموزی در این راستا حرکت میکند. مدیران مطابق با اختیارات و وظایفی که توسط سیاستگذاریهای مدارس تعریف شده است، دارای اختیاراتی از قبیل پیشنهاد استخدام معلمان و کارکنان جدید، توسعه حوزه های آموزشی و آزمایشگاهی، خرید تجهیزات بر پایه کمکهای والدین، برگزاری دوره های دانشگاهی، فرهنگی و بازپروری با بهره گرفتن از بودجه مدارس، برگزاری کلاسهای فوقبرنامه خارج از ساعت مدرسه و جذب دانشآموزان بر پایه آزمونهای ورودی هستند. همچنین، شورای معلمان نیز اختیاراتی جهت انجام وظایف و تغییرات مناسب در پروژه های آموزشی و توسعه برنامه های مناسب درسی بر پایه وضعیت و خواستههای دانشآموزان دارد.
رکن دیگری از مدرسه، انجمن اولیاء و مربیان است. این انجمن بر پایه مدیریت مدرسه محور و تأکید آن بر مشارکت تمامی اعضای فعال، به خصوص والدین در تصمیمگیریهای مرتبط با مدرسه تشکیلشده است. این شورا، همچنان که دارای ارتباط منطقی با کارمندان آموزشی، مدیران و والدین است، جلسات چندگانهای تشکیل میدهد. اعضای شورا متشکل از مدیران، معلمان، کارمندان و والدین هست. اختیارات و وظایف این شورا بهطورکلی در مورد مسائل آموزشی، مالی، اجرایی و فنی مدرسه است. شورا به مدیران کمک میکند تا به صورت شفاف عمل نمایند و نظرات و پیشنهادهای دانشآموزان را اجرا کنند. اعضای شورا همچنین در مورد مسائل و مشکلات کمی و کیفی مدرسه از قبیل تجهیزات موردنیاز، روشهای تدریس و رفتار معلمان در کلاس مشورت میکنند (مرادی[۱۱]، بین حسین[۱۲]، برزگر[۱۳]، ۲۰۱۲).
با توجه به مطالب ذکرشده، آموزشوپرورش به منظور بهینهسازی امر آموزش، نیازمند گسترش و ایجاد مدارسی با امکانات بهتر و توجه بیشتر به نظرات والدین و بالا بردن سطح کیفیت آموزشی جامعه است، زیرا در صورت عدم توجه به ایجاد و توسعه مکانهای بیشتر و مناسبتر برای جمعیت رو به رشد جامعه، امکان انجام هر یک از اهداف فوق به نحو احسن وجود نخواهد داشت و با توجه به محدودیتهای مالی آموزشوپرورش، امکان ایجاد و تأسیس مدارس دولتی در حجم بالا و با بودجه کافی برای آموزشوپرورش وجود ندارد. بنابرین ایجاد و تأسیس مدارس غیرانتفاعی به منظور حل مشکلات آموزشوپرورش در این زمینه صورت گرفت که در تحقیق حاضر به ابعادی از مدارس غیرانتفاعی پرداخته شده است تا در جهت جلب حمایت والدین و رضایت آنان اقدام شود تا بدین ترتیب مدارس غیرانتفاعی از شکست جلوگیری نموده و مشتریان (والدین و دانشآموزان) خود را حفظ کنند. در ادامه به معرفی مدارس غیرانتفاعی خواهیم پرداخت.
۲-۳-۱- مدارس غیرانتفاعی
