در این پژوهش تأکید بر خانواده درمانی راهبردی کوتاه مدت (^[۱۰]BSFT) است که به شیوه گروهی اجرا می شود. یکی از دلایل انتخاب این روش تمرکز بر مشکل فعلی است. در این روش چرخه زندگی خانوادگی و روند خاص تعاملات اعضا مدنظر است. مهمتر اینکه این روش در کار با فرهنگ‌های آسیایی و به خصوص مشکلات رفتاری نوجوانان مؤثر شناخته شده است (زاپونیک و ویلیامز، ۲۰۰۰).

اهداف

اهداف اصلی:

هدف اصلی این پژوهش تعیین تأثیر روش خانواده درمانی راهبردی درافزایش رضایت زناشویی و بهبود شادکامی است.

اهداف فرعی:

تعیین اثربخشی خانواده درمانی راهبردی بر افزایش رضایت زوجین در بعد موضوعات شخصیتی زوجین

تعیین اثربخشی خانواده درمانی راهبردی بر افزایش رضایت زوجین در بعد ارتباط زناشویی زوجین

تعیین اثربخشی خانواده درمانی راهبردی بر افزایش توانایی زوجین در بعد حل تعارض زوجین

تعیین اثربخشی خانواده درمانی راهبردی بر افزایش توانایی زوجین در بعد حل مسایل مالی زوجین

تعیین اثربخشی خانواده درمانی راهبردی بر افزایش رضایت زوجین در بعد گذران اوقات فراغت زوجین

تعیین اثربخشی خانواده درمانی راهبردی بر افزایش رضایت زوجین در بعد مسایل جنسی زوجین

تعیین اثربخشی خانواده درمانی راهبردی بر افزایش رضایت زوجین در بعد مشکلات تربیت فرزندان زوجین

تعیین اثربخشی خانواده درمانی راهبردی بر افزایش رضایت زناشویی در بعد مسایل دوستان زوجین

تعیین اثربخشی خانواده درمانی راهبردی بر افزایش رضایت زوجین در بعد مسایل مذهبی زوجین

تعیین اثربخشی خانواده درمانی راهبردی در افزایش رضایت کلی در زوجین

تعیین اثربخشی خانواده درمانی راهبردی در افزایش شادکامی در زوجین

گستره کاربردی

ارائه و اجرای راهکارهای مداخله ای مؤثر در حل مشکلات و ایجاد تفاهم و نهایتاًً حفظ انسجام خانواده.

فرضیه‌ها

خانواده درمانی راهبردی در افزایش رضایت زناشویی زوجین مؤثر است.

خانواده درمانی راهبردی در افزایش رضایت زوجین در بعد موضوعات شخصیتی زوجین مؤثر است.

خانواده درمانی راهبردی در افزایش رضایت زوجین در بعد ارتباط زناشویی زوجین مؤثر است.

خانواده درمانی راهبردی در افزایش توانایی زوجین در بعد حل تعارض زوجین مؤثر است.

خانواده درمانی راهبردی در افزایش توانایی زوجین در بعد حل مسایل مالی زوجین مؤثر است.

خانواده درمانی راهبردی در افزایش رضایت زوجین در بعد گذران اوقات فراغت زوجین مؤثر است.

خانواده درمانی راهبردی در افزایش رضایت زوجین در بعد مسایل جنسی زوجین مؤثر است.

خانواده درمانی راهبردی در افزایش رضایت زوجین در بعد مشکلات تربیت فرزندان زوجین مؤثر است.

خانواده درمانی راهبردی در افزایش رضایت زناشویی در بعد مسایل دوستان زوجین مؤثر است.

خانواده درمانی راهبردی در افزایش رضایت زوجین در بعد مسایل مذهبی زوجین مؤثر است.

خانواده درمانی راهبردی در افزایش رضایت کلی در بین زوجین مؤثر است.

خانواده درمانی راهبردی در افزایش شادکامی در بین زوجین مؤثر است.

تعریف متغیرها

خانواده: واحد اساسی جامعه شامل دو نسل که با ازدواج، خون، فرزند خواندگی بهم پیوسته اند و از نظر عاطفی به یکدیگر متکی هستند و عهده دار مسئولیت رشد، ثبات و حفظ خود هستند (جی هی لی، ۱۳۷۹).

خانواده درمانی راهبردی:

تعریف نظری: شکلی از درمان کل خانواده به ‌عنوان یک گروه توسط یک یا دو درمانگر انجام می شود. هدف خاواده درمانی کمک به افراد در یافتن شیوه های جدید تعامل با اعضاء خانواده به منظور افزایش استقلال در عین وابستگی های شدید عاطفی است. از نظر بوئن، ۱۹۷۸ هدف اصلی خانواده درمانی مشخص ساختمان جایگاه فرد در درون خانواده است.

تعریف عملیاتی: خانواده درمانی راهبردی در پژوهش حاضر در یک برنامه درمانی ۸ جلسه ای به مدت ۸ هفته (هر هفته یک جلسه ۹۰ دقیقه ای) برای زوجین برگزار خواهد شد.

رضایت زناشویی:

تعریف نظری: رضایت زناشویی عبارت­است از احساسات­عینی از خشنودی، رضایت و لذت­تجربه شده توسط زن یا شوهر موقعی که همه­جنبه­ های مختلف زندگی­شان را در نظر می­ گیرند (خانی­اوشانی، ۱۳۸۸).

تعریف عملیاتی: در این پژوهش میزان رضایت زناشویی عبارت است از میزان نمره­ای که هر آزمودنی از پرسشنامه ۱۱۵ سؤالی رضایت زناشویی انریچ ENRICH^[11] (۱۹۸۹) کسب می­ کند.

شادکامی:

تعریف نظری: آرگایل (۲۰۰۰) شادکامی را ترکیبی از وجود عاطفه ی مثبت، فقدان عاطفه ی منفی و رضایت از زندگی تعریف می‌کند.

تعریف عملیاتی: عبارت است از نمره ای که فرد از پرسشنامه شادکامی آکسفورد (۲۰۰۱) کسب می‌کند.

فصل دوم : ادبیات و پیشینه پژوهش

۲-۱- مقدمه

ابراز وجود حفاظتی: این مهارت ­ها در واقع دفاع­هایی کلامی در برابر فریب، عیب جویی یا گستاخی دیگران هستند. نام اولین مهارت صفحه گرامافون خراب است یعنی فرد اظهار وجود می­ کند و سپس مدام گفته خود را تکرار می­ کند. دومین مهارت غبارآلود کردن است: یعنی در ظاهر انتقاد دیگران را می­پذیریم اما عملاً در رفتارمان تغییری ایجاد نمی­کنیم. در واقع این دو مهارت شکل­های بنیادی ابراز وجود هستند و بهتر است از آن ها در برابر انتقادهای تکراری یا نابجای دیگران استفاده کنیم. سومین مهارت فرا ابراز وجود است که طی آن وقتی شخص راه چاره­ای پیدا نمی­کند به جای یافتن راه ­حل نظر کلی­تری می­دهد(هارجی و همکاران(؟)؛ ترجمه فیروز بخت و همکاران، ۱۳۸۴: ۱۶).

۲-۱-۳-۲- عوامل تأثیرگذار بر جرات ورزی

برای استفاده مناسب و مؤثر از ابراز وجود عوامل مختلفی تأثیر گذار هستند:

۱- محتوا: محتوای عملی ابراز وجود عبارت است از ابراز حقوق و بر زبان آوردن اظهاراتی که

این ابراز حقوق را مناسب و مسئولانه جلوه می­ دهند(بهرامی، ۱۳۷۴؛ به نقل از محبی و همکاران، ۱۳۸۴).

۲- عناصر پنهان: منظور از عناصر پنهان، آن دسته از افکار، ایده­ ها و احساساتی هستند که بر توانایی فرد برای ابراز وجود تأثیر می­گذارند. بسیاری از صاحب نظران، اهمیت پاسخ­های پنهان را در ابراز وجود تأیید کرده ­اند. این عناصر عبارتند از:

دانش: برای ابراز وجود باید از حقوق خود و نحوه احقاق آن­ها با خبر باشیم. اما همیشه این طور نیست و گاهی لازم می­ شود وضعیت دیگران را در رابطه با حقوق­مان مورد بررسی قرار دهیم. ‌به این بررسی، واقعیت آزمایی گفته می­ شود(همان منبع). عناصر پنهان شامل:

اعتقادات: پیش شرط تغییر میزان ابراز وجود افراد ایجاد تغییر در اعتقادات و انتظارات آنان یا بازسازی شناختی ‌می‌باشد. معمولاً اظهار نظرهای مثبت و منفی افراد سلطه­پذیر ‌در مورد خودشان در وضعیت­های تعارض برانگیز به یک اندازه است، اما ‌در مورد اشخاصی که اهل ابراز وجود هستند اظهار نظرهای مثبت دو برابر اظهارات منفی است. گذشته از عوامل دیگر، آموزش مستقیم در زمینه توصیه خود انگیخته به خود نیز موجب افزایش میزان ابراز وجود افراد می­ شود(همان منبع).

ادراک اجتماعی: اشخاصی که قادر به ابراز وجود نیستند درک دقیقی از رفتار دیگران ندارند(همان منبع).

فرایند: نحوه ارائه پاسخ­های جسورانه هم نقش مهمی در موقعیت این پاسخ­ها دارند(همان منبع).

۳- پاسخ­های غیرکلامی:

در ابراز وجود، رفتارهای غیر کلامی تأثیر بسزایی دارند. بعضی از این رفتارها شامل موارد ذیل می­باشند:

سطح تماس چشمی، اجتناب از حالات چهره­ های نامناسب، استفاده صحیح از ژست­ها در حین صحبت و به کار بردن ژست­های نامشخص در حین گوش دادن، راست نگه­داشتن بدن، استفاده از پیرا زبان­های مناسب(زمان پاسخدهی اندک، دادن پاسخ­های غیر طولانی، صلابت،

بلندی صدا و تغییر دادن لحن آن و قاطعیت زیاد)(همان منبع).

۴- جنسیت:

هم مردها و هم زن­ها برای طرف­های همجنس خود بیشتر ابراز وجود می­­کنند، ابراز احساسات منفی از سوی اعضای جنس مخالف را بیشتر می­پذیرند و در روابط همجنس­ها برخوردهای پرخاشگرانه شایع­تر است(همان منبع).

۵- شرایط ابراز وجود:

شرایط نیز عامل مهمی است. اشخاص گاهی در یک وضعیت میان فردی ابراز وجود ‌می‌کنند و در وضعیتی دیگر ابراز وجود نمی­کنند. علاوه بر این افراد در ابراز وجودهای منفی مشکلی ندارند، اما نمی ­توانند ابراز وجودهای مثبتی انجام دهند. برخی افراد در خانه به راحتی ابراز وجود ‌می‌کنند، اما در محیط کار نمی ­توانند ابراز وجود کنند و یا بر عکس. در این موقع باید بر وضعیت استراتژی­ های مناسب برای غلبه بر مشکلات تمرکز کنیم(همان منبع).

۶- فرهنگ:

اصولاً ابراز وجود یک مفهوم فرهنگی است، یعنی ابراز وجودهای که در اروپا یا آمریکا مناسب هستند در فرهنگ­هایی که فروتنی، بردباری یا ‌خدمت‌گذاری را مقدس می­دانند ممکن است شایسته و مناسب نباشد(همان منبع).

۷- طرف مقابل:

افرادی که اهل ابراز وجودند ابراز وجودهای دیگران را بیشتر می­پذیرند. در حالی که آزمودنی­های کم­جسارت به ابراز وجودهای دیگران واکنش منفی نشان می­ دهند(همان منبع).

۲-۱-۳-۳- کارکردهای جرات ورزی

مهارت ابراز وجود(جرات ورزی) به فراخور موقعیت، چند هدف را برآورده می­سازد. استفاده ماهرانه از ابراز وجود به فرد کمک می­ کند تا:

• • جلوی پایمال شدن حقوق خود را بگیرد.

• • تقاضاهای نامعقول دیگران را رد کند.

• • بتواند از دیگران درخواست­های معقولی کند.

• • با مخالفت­های نامعقول دیگران برخورد درست و مؤثری نماید.

• • حقوق دیگران را به رسمیت بشناسد.

• • رفتار دیگران در برابر خود را تغییر دهد.

• • از تعارضات پرخاشگرانه غیر ضروری خودداری کند.

• در هر موردی موضع خود را با اعتماد به نفس و آزادانه مطرح کند(محبی و همکاران، ۱۳۸۸).

۲-۱-۳-۴- آموزش جرات ورزی

برنامه آموزش جرات ورزی بدین منظور طرح ریزی می­ شود تا عقاید و رفتارهای جرئت­مندانه افراد را بهبود بخشد به طوری که آن­ها بتوانند با دیدی بهتر به خود نگریسته، به خود اعتمادی برسند، به طور مناسب عواطف و تفکرات فردی خود را نشان دهند و در نتیجه روابط میان فردی مؤثرتری را با دیگران برقرار نمایند(آلبرتی و امونز^[۴۶]، ۲۰۰۱؛ لاندازابل^[۴۷]، ۲۰۰۱؛ وستون و ونت^[۴۸]، ۱۹۹۹). هدف آموزش قاطعیت یا جرات ورزی، یاد دادن هنر ارتباط عمیق با دیگران، برخورد جدی با کار، زندگی و تسلط بر خویش است. این آموزش به طور گسترده ­ای برای سنین مختلف و پیش­زمینه ­های متفاوت مورد استفاده قرار گرفته است. تأثیر مثبت آن روی قاطعیت، عزت نفس، خود، تعاملات بین فردی، مهارت­ های ارتباطی و اعتماد بین زوجین و نیز کاهش میزان اضطراب اجتماعی دیده شده است(صاحب الزمانی، ۱۳۸۸). ولپی^[۴۹](۱۹۵۸)، اولین کسی بود که اصطلاح جرات ورزی(ابراز وجود) را به کار برد و اصل بازداری دو جانبه رامطرح ساخت. هدف آموزش جرات ورزی این است که به افراد کمک کند تا دیدشان را نسبت به خود تغییر دهند، ابراز وجودشان را افزایش دهند، به طور معقولی خلق و خو و افکارشان را بیان کنند و از این طریق بر اعتماد به نفس خود بیفزایند(همان منبع: ۴). آموزش جرات ورزی بر اساس این فرضیه عمل می­ کند که داشتن روابط بین فردی سالم در انسجام و تکامل شخصیتی فرد نقش اساسی دارد. بک بر اساس تحقیقات رابرت آلبرتی که در زمینه قاطعیت درمانی شهرت جهانی دارد، چنین اظهار می­ نماید: آموزش قاطعیت به نام­های یادگیری مهارت­ های اجتماعی و رفتار درمانی در زمینه قاطعیت شناخته شده و بر اساس تئوری گشتالت پایه گذاری گردیده است(محبی و همکاران، ۱۳۸۸). کاپلان و سادوک در زمینه آموزش قاطعیت چنین اظهار می­دارند که قاطعیت درمانی یکی از آموزش­های مهارت اجتماعی است که به فرد آموزش می­دهد چگونه در موقعیت­های مختلف اجتماعی به صورت مناسب واکنش نشان داده، عقیده و نقطه نظرات خود را به روشی پذیرفته شده ابراز دارد(همان منبع).

۳٫ «النَّاسُ مسلّطون علی أَمْوَالِهِمْ». مفاد قاعده این است که هر مالکى، نسبت به مال خود تسلط کامل دارد و مى‌تواند در آن هر گونه تصرفى اعم از مادى و حقوقى بکند، و هیچ کس نمى‌تواند او را بدون مجوز شرعى از تصرفات در آن منع کند. به عبارت دیگر، به موجب این قاعده، اصل بر آن است که همه گونه تصرفات براى مالک مجاز است، مگر آن که به موجب دلیل شرعى خلاف آن ثابت گردد.

قاعده تسلّط از مشهورترین قواعد فقهى است و به علت کاربرد وسیع اقتصادى و اجتماعى‌اش، از دیرباز از اساسى‌ترین قاعده‌هاى فقه اسلام بوده است. این قاعده تثبیت کنندۀ ارکان مالکیت است و به علت جایگاه خاص اموال و مالکیت در زندگى روزمره مردم، اهمیت و برجستگى خاصى در بین سایر موضوعات دارد. بر اساس آن، تصرف در مال غیر جز از طریق جلب رضایت مالک ممنوع شده است. اهمیت شایان توجه قاعده تسلّط، که عامل استقرار و قوام مالکیت است، باعث شده تا مکاتب جدید حقوقى نیز بدون استثنا و به شدت تحت تأثیر آن قرار گیرند؛ به طورى که قسمت اعظم و عمدۀ مجموعه مقرراتى که به منظور تنظیم امور اقتصادى و تعیین حد و مرز روابط اقتصادى افراد جامعه در ‌نظام‌های قانون‌گذارى جدید تدوین مى‌شود، در واقع، مایۀ اصلى خود را از این قاعده و فروع و شقوق مختلف آن مى‌گیرد.

به گفته صاحب جواهر: «قَاعِدَهً سُلْطَانِ الْمُلْکُ وَ تُسَلَّطُ النَّاسَ عَلَى أَمْوَالِهِمْ، أَصْلُ لَا یَخْرُجُ عَنْهُ فِى مُحِلُّ الشَّکِّ». یعنى قاعده سلطنت مالک و (به تعبیر دیگر) تسلط مردم بر اموال خود، اصلى است که در موارد تردید (و عدم وجود دلیل بر خلاف) نمى‌توان از آن خارج شد (نجفی، ۱۳۱۴، ج۲۶، ص۲۳۴).

۴٫ و همچنین«الْمُسْلِمُونَ عَلَى شُرُوطِهِمْ، إِلا شَرْطًا أَحَلَّ حَرَامًا، أَوْ حَرَّمَ حَلاَلاً» استدلال نموده اند. به نظر ایشان این ادله شامل معامله صلح می‌باشد، وهمین کافی است برای صحت و لزوم عقد صلحی که هیچ پیشینه خصومت و نزاع موجود و متوقع برای آن یافت نمی شود (اردبیلی، ۱۴۱۶، ج۹، ص۳۳۱).


۳-۱-۴- دلایل عام صحت عقد صلح

یکی از مهمترین دلایل اقامه شده برای صحت صلح، روایاتی می‌باشد که اطلاق و عموم آن ها در اعتبار عقد صلح می‌باشد. . بیشتر فقهایی که درصدد ارائه دلیل بر صحت صلح برآمده اند ‌به این گونه روایات استناد نموده اند (شهید ثانی، ۱۴۱۴، ج۴، ص۲۷۴٫ ۱۳۶۳٫ حائری شاه باغ، ۱۳۸۲، ص۶۵۸).

در روایات اسلامی موضوع اصلاح ذات‌البین از اهمیت بسیاری برخوردار است و به عناوین مختلف، مردم ‌به این امر تشویق و ترغیب شده‌اند، به گونه‌ای که در بعضی از روایات از اصلاح میان مردم به عنوان بهترین صدقه و در برخی دیگر به عنوان بهترین عبادت یاد شده ‌است.

پیامبر اکرم (ص) در این باره می‌فرماید:

«اصَلَاحُ ذَاتِ الْبَیْنِ أَفْضَلُ مِنْ عَامَّهِ الصَّلَاهِ وَ الصِّیَامِ؛ اصلاح ذات‌البین از یک سال نماز و روزه برتر است»؛ (حرّ عاملی، ۱۴۱۴، ج۱۳، ص۱۶۶).

در روایت دیگری می‌فرماید:

«هر کس در راه صلح و سازش بین دو نفر گا‌م بردارد تا وقتی که برگردد ملائکه الهی بر او درود می‌فرستند و ثواب شب قدر به او داده می‌شود»؛ (همان)

قال رسول‌الله (ص):«أَفضَلُ‌ الصَدَقَهِ‌ أَصلاحُ‌ ذ‌اتِ‌ البَینِ ؛ بـرتـرین و بالاترین صدقه، اصلاح میان مردم است».

امیر مؤمنان على علیه السلام در نامه خود به مالک اشتر این جمله را خاطرنشان مى‏سازد که : « وَ لَا تَدْفَعَنَّ صُلْحاً دَعَاکَ الیه عَدُوُّکَ لِلَّهِ فِیهِ رِضًى، فَانٍ فِى الصُّلْحِ دَعَهً لِجُنُودِکَ وَ رَاحَهً مِنْ هُمُومِکَ وَ أَمْناً لِبِلَادِکَ… ».

«و از صلح و آشتى که رضا و خوشنودى خدا در آن است و دشمنت تو را به آن بخواند سرپیچى مکن، زیرا در آشتى راحت لشگریان و آسایش اندوهها و آسودگى براى اهل شهرهاست‏».

‌بنابرین‏ ؛ اصل و اساس از نظر اسلام صلح بوده و جهاد نیز ماهیت دفاعی دارد و هدف هر دو نشر عقاید توحیدی و حاکمیت قوانین الهی بر جهان است. موضوع «صلح‏» و زندگى مسالمت‏آمیز از مسائل عمیق و ریشه‏دار اسلام است و تمام نظامها و قوانین و دستورات و مقررات اسلامى بر اساس آن پى‏ریزى شده است.

قال الامام الصادق (علیه السلام):صَدَقَهُ یحبها اللَّهِ اصلاح بین النَّاسِ إِذَا تَفَاسَدُوا وَ تَقَارُبُ بینهم إِذَا تَبَاعَدُوا؛ صدقه‌ای که خدا دوست دارد، اصلاح میان مردم است، هرگاه به اختلاف و فساد افتاده باشند و نزدیک ساختن آن ها به یکدیگر هرگاه از هم دور شده باشند (همان). ‌

همچنین ایشان میفرمایند : لِأَنَّ اصلح بین اثنین أَحَبَّ الی مِنْ انَّ أَتَصَدَّقُ بدینارین؛ ایجاد الفت و اصلاح بین ۲ نـفـر که توسط من انجام گیرد، نزد من محبوب‌تر است از این که ۲ دینار در راه خدا صدقه بدهم.

اصلاح میان مؤمنان از چنان اهمیتی در نظر ائمه علیهم‌السلام برخوردار بود که امام صادق (ع) برای رفع اختلاف مالی شیعیان از مال خود مبلغی را اختصاص ‌داده بودند تا با پرداخت آن نزاع خاتمه یابد (همان). . ‌

ایشان در این باره به یکی از یاران خود به نام مفضل فرموده‌اند: اذا رأیت بین اثنین مِنْ شیعتنا منازعه فَافْتَدِهَا مِنْ مالی؛هنگامی که میان ۲ تن از پیروان ما نزاعی می‌بینی، از مال من غرامت بپرداز تا با یکدیگر صلح کنند.

در این خصوص شخصی چنین روایت ‌کرده‌است: من و دامادم درباره میراثی نزاع می‌کردیم که مفضل به ما رسید و وقتی متوجه شد نزاع و مشاجره ما به سبب چیست، ما را به منزل خود دعوت کرد و با پرداخت ۴۰۰ دینار میان ما صلح برقرار ساخت و گفت: بدانید که این از مال من نبود. امام صادق (ع) به من دستور داده است که هرگاه میان ۲ نفر از شیعیان اختلاف و مشاجره‌ای پیش آمد، با پول آن حضرت، صلح و صفا میان آنان ایجاد کنم (همان). .

حضرت امیر (ع) اصلاح میان مردم را از بـزرگ‌تـریـن و برترین عبادت‌ها دانسته و می‌فرمایند:

فَأَنْی سمَعت جدکمَا (ص) یقَوْلُ : اصلاح ذات‌البین أَفْضَلُ مِنْ عَامِهِ الصلوه وَ الصیام ؛ از جد شما پیامبر شنیدم که فرمود: اصلاح میان مردم از همه نمازها و روزه‌ها برتر است.

در اصـول کافی از امام صادق (ع) نقل شده است: انَّ الصلِح لِیس بکذاب ؛ مصلح دروغگو نیست.

هرچند در قرآن و روایـات، دروغ گـفتن مورد نکوهش قرار گرفته و این رذیله اخلاقی از گناهان کبیره به حساب می‌آید؛ اما به سبب اهمیت بـرقـراری اصلاح میان مردم، اگر کسی بتواند ‌به این وسیله میان ۲ نفر صفا و صمیمیت ایجاد کند، دروغ گفتن جایز است.

بـرایـن‌اسـاس، چـنـانـ چه شخصی برای ایجاد اصلاح میان مردم، سخن غیرواقعی بگوید؛ اما اصلاح به آن بستگی داشته باشد، سـخـن او دروغ بـه شـمار نمی‌رود و این مـوضـوع، دلیل وجوب اصلاح میان مردم است؛ زیرا ترک دروغ واجب بوده و واجب جـز بـه واجـب مـهـم‌تـر و مـؤکـدتـر سـاقـط نمی‌شود.

1. 1. افکار و باورهای غیر منطقی با واقعیت موجود هماهنگ و هم جهت نیستند.

1. 1. توسط شواهد عینی تأیید نمی شوند و فرد درصدد آزمایش آن ها نیست.

1. 1. به شکل اطلاعات و یا به شکل تصمیم و تصمیم گیری نادرست است.

1. 1. با اجبار، الزام و وظیفه است، خشک و انعطاف پذیر هستند.

1. باعث حالت های آشفته و ناراحت کننده در فرد می شود و در نهایت منجر به اضطراب، افسردگی و احساس گناه می شود.

باورهای غیر منطقی می‌توانند به ۴ صورت باشد:

الف) چقدر وحشتناک است که – چقدر خطرناک است که

ب) غیر قابل تحمل است که- غیر قابل تصور است که- نمی توانم بفهمم که

پ) زشت است که – ننگ آور است که – مایه آبرو ریزی است که

ت) دنیا باید مطابق میل من باشد.

‌بنابرین‏، عقاید نامعقول و نگرش های کژکار که فلسفه آشفته کننده افراد را تشکیل می‌دهند دو ویژگی اساسی دارند دو ویژگی اساسی دارند، اولا: آن ها در بطن خود توقعات خشک، جزمی، و قدرتمندی دارند که معمولا در قالب کلماتی چون باید، حتما، الزاماً، و ضرورتا بیان می‌شوند. این تفکر الزام آور است: «من حتما باید موانع موجود بر سر راه این هدف مهم را بردارم و به آن تحقق بخشم!» ثانیاً، فلسفه های آشفته کننده که معمولا از این توقعات حاصل می‌شوند، انتساب های بسیار نامعقول و تعمیم مفرط ایجاد می‌کنند. این استنباط فاجعه آمیز است: «اگر این هدف بسیار مهم را به انجام نرسانم، در این صورت وحشتناک است، نمی توانم آن را تحمل کنم، احتمالا آدم بی ارزشی هستم، و هرگز چیزی را که می خواهم، به دست نخواهم آورد!» ( پروچاسکا، ۱۳۸۹).

۱۱-۱-۲) حفظ باور های غیر منطقی

الیس(۲۰۰۲) می‌گوید، افراد نمی خواهند به باورهای غیر منطقی شان ادامه دهند، اما آن ها شرطی شده اند و اکنون به طور اتوماتیک آن را حفظ می‌کنند. الیس عوامل مختلفی را در حفظ باورهای نادرست دخیل می‌داند که به پاره ای از آن ها در ذیل اشاره می شود.

تمایلات بیولوژیکی برای غیر منطقی بودن با پختگی و بلوغ از بین نمی رود چون قسمتی از وراثت محسوب می شود.

الیس (۱۹۷۷) تأکید می‌کند که انسان ها قویا تمایل دارند که به طور ناخود آگاه و از روی عادت بد کارکردی های ذهنی خود را طول بدهند و به جای اینکه تعادلی واقع گرایانه بین لذت گرایی آنی و طولانی مدت برقرار کنند، اغلب لذت گرایی فوری را انتخاب می‌کنند و همین ترجیح دادن، عامل اصلی مقاومت در برابر تغییر می‌گردد. باورهای مطلق گرایانه، شناخت های داغی هستند که اغلب عنصری از ارزیابی در آن ها وجود دارد و با هیجان های زیادی همراه است. چنین شناخت هایی قویا حفظ می‌شوند و به سختی قابل تغییر هستند. از آنجا که روش علمی معیار مطلقی بر خوب و بد و در نتیجه قواعدی مطلق برای رفتار آدمی ندارند، افراد به آسیب زدن به خود ادامه می‌دهند، چون از فهم اینکه دقیقا در عالم خارج چه می گذرد، ناتوانند( درک علمی نیاز به مشاهده و آزمون مکرر واقعیت دارد).

الیس^[۴۲] (۱۹۹۶، ۲۰۰۱) معتقد است که ما از توانایی تغییر دادن شناخت ها، هیجانات و رفتارهای خود برخورداریم. ما با اجتناب از مشغول کردن خودمان به A و فکر کردن بی پایان به پیامدهای هیجانی در نقطه C می‌توانیم ‌به این هدف برسیم. ما می‌توانیم تصمیم بگیریم B یا عقاید نامعقولی را که ‌در مورد رویدادهای فعال ساز در نقطه A داریم بررسی کرده با آن ها مبارزه کنیم و آن ها را تغییر دهیم (کری^[۴۳]، ۱۳۹۰).

گاهی انسان از لحاظ شناختی، هیجانی و رفتاری، باورهای غیر منطقی شان را تقویت می‌کنند، مثلا کسی که این باورهای غیر منطقی در او وجود دارد که باید دارای تأیید اجتماعی باشد، با اجتناب از ریسک های اجتماعی، به نوعی آرامش هیجانی می‌رسد. افراد از طریق جستجوی علت های آشفتگی های هیجانی خود در گذشته، آن را حفظ می‌کنند. چون تمرکز بر گذشته مانع تمرکز در حال و آینده می شود، در حالی که کسی نمی تواند گذشته خود را تغییر دهد ولی حال و آینده قابل تغییر می‌باشد. در مواردی افراد از تشخیص تفکرات، احساسات و رفتارهای سالم و ناسالم، از ادراک تاثیرات باور های غیر منطقی در ایجاد آشفتگی های هیجانی عاجزند. در بسیاری از مواقع، تغییر دادن موقعیت بسیار راحت تر از تغییر دادن خویشتن است. مثلا در مشکلات زناشویی، انتخاب طلاق، از بررسی و تغییر باورها و رفتارهای نادرست آسانتر است (نلسونس^[۴۴]، ۲۰۰۱).

الیس ‌بر اساس مطالعات خود و تجربیات با بیمارانش قانع شده بود که مردم ‌به این دلیل بر رفتار غیر عقلانی و غیر منطقی خویش پافشاری می‌کنند که مستمرا به خود تلقین می‌کنند که باید آن گونه رفتار کنند (الیس،۱۹۹۸ ترجمه فیروز بخت، ۱۳۸۸).

۱۲-۱-۲) طبقه بندی باورهای غیر منطقی

1. باور غیر منطقی تأیید دیگران^[۴۵]:

‌بر اساس آن، نیاز به حمایت و تأیید افرادی داریم که آن ها را می شناسیم و یا به آن ها علاقه داریم. این باور می‌تواند به دلایل متعدد، مشکلاتی برای انسان ایجاد کند. برای مثال، تقاضای مورد تأیید دیگران بودن سبب می شود که انسان خودش را به خاطر اینکه آیا می‌تواند این تأیید را به دست آورد یا نه، ناراحت و نگران نماید و در صورت به دست آوردن، باز نگران از دست دادن آن تأیید است.

1. باور غیر منطقی توقع از خود^[۴۶]:

این باور که ما موفق هستیم و در هر کاری صلاحیت لازم را داریم و داوری ما ‌در مورد شایستگی مان ‌بر اساس موفقیت مان در کارها است. این باور مخصوصا در مواقعی که فرد در زندگی با شکست مواجه می شود می‌تواند بسیار آسیب زا باشد، چراکه فرد تصور می‌کند نالایق است و لیاقت زندگی ندارد.

1. باور غیر منطقی سرزنش کردن^[۴۷]:

این باور که همه از جمله خودمان را مستحق سرزنش و مجازات به خاطر اعمال اشتباه می‌دانیم و با انجام دادن اعمال اشتباه، اگر از سوی خودمان باشد، دچار خشم و احساس گناه می‌شویم و اگر از سوی دیگران باشد، روابطمان دچار مشکل شده و حس انتقام جویی برانگیخته می شود.

1. باور غیر منطقی واکنش به ناامیدی^[۴۸]:

وقتی که کارها همانند انتظار ما پیش نرود، نسبت به نقش خود در تغییر، ناامید می‌شویم و احساس عدم کنترل در موقعیت داریم.

1. باور غیرمنطقی کنترل هیجانات:

این باور که ما نسبت به ناراحتی و هیجانات خود هیچ کنترلی نداریم، چراکه این ناراحتی ها از جانب دیگران به وجود می‌آید و اگر دیگران تغییر کنند تمام امور اصلاح می شود. هنگامی که فرد در ارتباط با دیگران دچار ناراحتی می شود، تظاهرات جسمانی مثل قرمز شدن، افزایش ضربان قلب، فشار خون و … در وی پدید می‌آید. فرد سبب این عامل را دیگران می‌داند. در واقع مشکل از ناحیه شناختی و تفکر است.

1. باور غیر منطقی ‌در مورد مشکلات آینده^[۴۹](نگرانی زیاد توام با اضطراب)

این باور که در آینده اتفاق خطرناکی رخ می‌دهد و باید به شدت ‌در مورد آن نگران باشیم. خیلی از مردم معتقد هستند که آن ها باید خود را نگران مشکلات احتمالی بکنند.

1. باور غیر منطقی فرار از مشکلات^[۵۰]:

این باور که اجتناب از مشکلات و شانه خالی کردن از مسئولیت خیلی آسانتر از روبرو شدن با مشکلات است. این باور می‌تواند آزاردهنده باشد، زیرا طفره رفتن از کارهای ناخوشایندی که فرد با آن سرو کار دارد باعث می شود این کارها اثر پایدارتری در ضمیر ناخودآگاه فرد به وجود آورده و هنگام مواجهه مشکل تر به نظر برسد.

توجه به نقش محیط

الیزابت وود( ۱۹۶۱ )

تئوری اجتماعی و طراحی مسکونی

جین جیکوبز (۱۹۶۱)

نظریه چشمان خیابان

اسچلمو آنجل(۱۹۶۸)

کاهش جرم از طریق طراحی شهری

۲-۷- تعریف تئوری

تئوری CPTED در واقع آغاز گرایشی از طراحی شهری است که به کاهش جرم و جنایت و افزایش احساس امنیت در فضاهای شهری منتج می­گردد. این تئوری به دلیل پیش زمینه ­های قوی که در مباحث گذشته ذکر گردید از راه­های مؤثر طراحی در پیشگیری از جرایم شناخته شده است. از این تئوری تعاریف متنوع، در منابع گوناگون یافت می­ شود که همه آن­ها واجد فاکتورهای طراحی محیطی، پیشگیری از جرایم و تغییرات کالبدی منتج به تغییرات اجتماعی و فرهنگی ‌می‌باشد. در ادامه به چند تعریف منتخب پرداخته شده است که در واقع در برگیرنده مهمترین نکات این تئوری می­باشند.

CPTED تغییر شرایط محیط کالبدی و اجتماعی است که موجب تسریع فرصت ارتکاب جرم شده و به معرفی گزینه­ ها یا حالت­هایی از این شرایط که منجر به عدم ارتکاب جرم می­گردد، خواهد پرداخت (۲۸۹-۲۹۲،۱۹۷۶،Brantingham & Faust).

کتاب CPTED Guidebook، این تئوری را معتقد بر این اصل می­داند که شهروندان، برنامه­ ریزان، طراحان، توسعه­گران و معماران با اجرای اصول این تئوری در طراحی­ها و مدیریت محیط مصنوع می ­توانند نقش بسزایی در حفاظت جامعه خود در برابر ارتکاب جرم برعهده داشته باشند. با این شیوه برخورد ممکن است راهکارهای این تئوری به عنوان زیرمجموعه­ای از کلیه معیارهای مورد نیاز برای پیشگیری و کنترل مناسب جرایم محسوب گردد. در مبحثی دیگر از این کتاب پایه و اساس تئوری، طراحی مناسب و استفاده مؤثر از محیط ساخته شده (محیط مصنوع) معرفی شده که می ­تواند امکان وقوع و ترس از ارتکاب جرم را کاهش دهد. در مقایسه با فاکتورهای امنیتی معمول مانند راهکارهای سخت نمودن دستیابی به آماج از جمله قفل­ها، موانع سخت، دوربین­های امنیتی، درب­های محافظ و گشت­های پلیس، CPTED باعث ترفیع کیفیت­های بصری و محیطی در عین دستیابی به راه ­حل­های مطمئن و پاسخگو است که با هدف دستیابی مناسب و قانونی به فضا شکل گرفته است. راهبردهای آن به سادگی و بدون برهم زدن شکل و مداخله شدید در استفاده معمول از فضا قابل اجرا بوده و از نظر اقتصادی به صرفه ‌می‌باشد، به ویژه چنانچه در زمان طراحی اولیه و برنامه­ ریزی برای فضا مدنظر قرار گیرد (۱،۲۰۰۳،National Crime Prevention Council).

سایر تعاریف تئوری نیز کمابیش مطالب مشابهی را عنوان نموده و اکثراً به عنوان تعریف مختصر و اصلی از تئوری ‌به این تعریف اشاره نموده ­اند:

۲-۷-۱- اصول اصلی مطرح در این تئوری

اصول مطرح در تئوری CPTED همچون تعریف آن در منابع گوناگون متنوع بوده، لذا این بخش به تعریف مهمترین اصول آن که در اکثر منابع مشترک می­باشند پرداخته است:

الف) در تعریفی که دپارتمان سرویس­های توسعه اجتماعیDepartment of community development services) (از اصول این تئوری نموده، سه اصلی کلی مطرح گردیده که شامل موارد زیر ‌می‌باشد:

1. 1. نظارت طبیعی: این اصل تمرکز بر استراتژی­هایی دارد که طراحی محیط مصنوع را با حداکثر امکان نظارت (دیدن و دیده شدن) تقویت می­ نماید.

1. 1. کنترل دسترسی: این اصل بر منع و یا کاهش دسترسی­های ناخواسته و یا نامناسب به فضا تأکید دارد.

1. حس مالکیت: این اصل بر استراتژی­هایی تأکید دارد که حس بدون مالکیت بودن فضا را کاهش داده و ‌بنابرین‏ استفاده­های نامطلوب از آن را کاهش می­دهد.

ب) در مقاله­ای که آقای هادی محمودنژاد با همکاری خانم سوزان آجوک، تحت عنوان جلوگیری از جرائم شهری از طریق طراحی محیطی، در مجله “ما” به چاپ رساندند اصول اصلی این تئوری ‌به این صورت معرفی ‌شده‌اند:

• 1. 1. قلمروهای طبیعی: قلمرو مفهومی را به ذهن متبادر می­ کند که فضاهای خصوصی را از فضاهای عمومی جدا کرده و ‌بر اساس احساس مالکیت خصوصی شکل ‌می‌گیرد. تنها از طریق احساس مالکیت است که حضور بیگانکان و مزاحمان مهم جلوه می­ کند و افراد این حق را به خود نمی­دهند که به حوزه قلمرو فرد دیگری وارد شوند.
  1. 1. کنترل دسترسی: از این اصل برای کاهش توان دسترسی مناطق در جرم­خیزی و ارتکاب جرم استفاده می­ شود. با بهره گرفتن از این اصل ‌می‌توان میزان دسترسی به اماکنی در شهر که امکان وقوع جرم دارند. را برای مجرمان احتمالی کاهش داد. برای ایجاد دسترسی مطلوب و کاهش دسترسی مجرمان ‌می‌توان از نظارت­های عمومی بر معابر و مسیرهای دسترسی به اماکن و فضاهای شهری بهره گرفت.
  1. 1. نظارت طبیعی: نظارت طبیعی به معنی توانمندسازی محیط شهری از طریق در معرض دید قرار گرفتن و آسانی نظارت است که امکان زیر نظر گرفتن مناطق شهری را از جانب کاربران و شهروندان یا ارگان­های نظامی شهر فراهم می­ کند. بر این اساس این امکان فراهم می­ شود که مناطق شهری در معرض دید عموم قرار گیرند و از ایجاد مناطق غیرقابل دید و کور جلوگیری به عمل آید.
  1. 1. حمایت از فعالیت­های اجتماعی: منظور این است که این امکان فراهم شود که برخی فعالیت­های اجتماعی در مناطق شهر ایجاد شود، تا علاوه بر اشتغال­زایی و ایجاد تسهیلات رفاهی بتوان میزان نظارت انسانی را بر مناطق افزایش داد. بسیاری از جرایم شهری در مناطقی روی می­دهد که نظارت عمومی کم است و یا انسان حضور فیزیکی ندارد. در این روش تلاش می­ شود تا توانمندسازی در راستای فعالیت­های اجتماعی صورت گیرد و در واقع انسان به مناطق شهری تزریق شود.
  1. تعمیر و نگهداری: با تعمیر و نگهداری مناسب از مبلمان شهری و تابلوها و علائم شهری و چراغ­های روشنایی و محوطه­سازی ‌می‌توان علاوه بر بهینه­ سازی هزینه­ های شهری، بالا رفتن پتانسیل مناطق جرم­خیز کاست. در این روش تلاش می­ شود قلمروها، نظارت طبیعی و دسترسی­ها مورد حمایت قرار گیرد.(محمودی­نژاد و دیگران،۱۳۸۵، ۹۴-۹۳)

ج) ‌بر اساس مطالعات بین ­المللی و با رهنمودهای کارشناسان محلی در کتاب طراحی محیطی برای فضاهای امن­تر در آفریقای جنوبی، ۵ معیار تعریف شده است. این معیارهای به طور قاطعانه­ای نحوه تأثیرگذاری محیط مصنوع بر افزایش و یا کاهش فرصت­های مجرمانه را مقدر می­نمایند. این معیارها در تداخل و یا تناقض با سایر فاکتورهای برنامه­ ریزی و یا معیارهای طراحی نمی­باشند. اگرچه این معیارها با هدف خلق محیط مصنوع امن­تر شکل ‌گرفته‌اند اما در عین حال به طور عمومی در پی ایجاد محیط قابل زندگی و مناسب هستند. این معیارها شامل این موارد می­باشند:

• • 1. 1. نظارت طبیعی و قابلیت دیدن و دیده شدن
    1. 1. قلمروگرایی
    1. 1. دسترسی و راه های فرار
    1. 1. تصور ذهنی و زیبایی شناسی
    1. سخت کردن آماج جرم