گیلفورد (۱۹۵۰) معتقد است خلاقیت مجموعه ای از توانایی‌ها و خصیصه هاست که موجب تفکر خلاق می‌شود. ورنون[۱۹] (۱۹۸۹) خلاقیت را توانایی شخص در ایجاد ایده، نظریه ها، بینش‌ها یا اشیای جدید و بازسازی در علوم و سایر زمینه‌ها می‌داند که به وسیله متخصصان به عنوان پدیده ای ابتکاری و از لحاظ علمی، زیبا شناسی، فناوری و اجتماعی با ارزش قلمداد می‌شود. سیمونتون[۲۰](۲۰۰۳)خلاقیت را توانایی تولید ایده های اصلی و سازگارانه می‌داند. معمولاً برای خلاقیت چهار بعد در نظر گرفته می‌شود که عبارتند از :
-
- سیالی: در این بعد فکر درگیر عقایدی است که در یک حیطه خاص ذهنی و فکری شامل تعدادی جواب و عقیده ممکن است. بنابرین، بیشترین ایده وبیشترین تداعی صرف نظر از صحت آن ها مورد نظر است.
-
- انعطاف پذیری : فردی که دارای ویژگی انعطاف پذیری است همیشه راه‌های گوناگون را مورد آزمایش قرار می‌دهد، اگر آجری به او نشان دهند می‌تواند کاربردهای مختلفی برای آن پیشنهاد می‌کند. وی غالباً به کاربردهای غیر معمول چیزها می‌اندیشد. فرد خلاق در صورت تغییرشکل و یا مطرح کردن آن از بعدی دیگر، قدرت و توانایی لازم را برای تغییر در جهت فکر خود دارد.
-
- بسط: آفرینشگری تنها شامل ابداع نیست، بلکه در برگیرنده ابداعی است که به صورت موفقیتی خلاق تحقق می‌یابد. از این رو، آفرینشگر نه تنها دارای ایده های تازه است، بلکه آن ها را تعقیب نیز می‌کند.
- ابتکار(اصالت)یا تازگی: ابتکار از وسیع ترین ویژ گی‌های آدمی‌است. این ویژگی دربرگیرنده توانایی‌هایی مانند: ابراز عقیده، رهیابی و استفاده از چیزها یا موقعیت‌ها به روش غیر معمول است. این وسعت نظر در آفرینشگری صحبت از ابتکار را در قالب اصطلاحات ویژه دشوار می‌سازد.
تعریف عملیاتی خلاقیت
در پژوهش حاضر منظور از خلاقیت و ابعاد چهارگانه سیالی، انعطاف پذیری، بسط و ابتکار، نمره ای است که فرد از پرسش نامه عابدی (۱۳۷۲) کسب می‌کند.
تعریف عملیاتی سیالی: نمره ای است که فرد از خرده مقیاس سیالی پرسشنامه مداد- کاغذی خلاقیت عابدی (۱۳۷۲) کسب می‌کند.
تعریف عملیاتی انعطافپذیری: نمره ای است که فرد از خرده مقیاس انعطاف پذیری پرسشنامه مداد- کاغذی خلاقیت عابدی (۱۳۷۲) کسب می کند.
تعریف عملیاتی بسط: نمرهای است که فرد از خرده مقیاس بسط پرسشنامه مداد- کاغذی خلاقیت عابدی (۱۳۷۲) کسب می‌کند.
تعریف عملیاتی ابتکار: نمرهای است که فرد از خرده مقیاس ابتکار پرسشنامه مداد- کاغذی خلاقیت عابدی (۱۳۷۲) کسب می‌کند.
عملکرد تحصیلی
تعریف مفهومی: عملکرد تحصیلی به معنای میزان تسلط و یادگیری فرد از موارد آموزشی ارائه شده طی سال تحصیلی، در کلاس درس است (برات وند، ۱۳۷۶)
تعریف عملیاتی: عملکرد تحصیلی با توجه به معدل دانش آموز سنجیده می شود.
فصل دوم
پیشینه پژوهش
۲-۱- مقدمه
در این فصل به بازنگری مبانی نظری و پیشینه تجربی متغیرهای پژوهش پرداخته می شود. ابتدا به بررسی مبانی نظری متغیر انگیزه پیشرفت میپردازیم. سپس در ادامه به مبانی نظری خلاقیت پرداخته می شود و در نهایت توضیحاتی درباره عملکرد تحصیلی ارائه میگردد. در قسمت پایانی نیز به بازنگری پیشینه تجربی پژوهش در زمینه رابطه متغیرهای موجود در پژوهش حاضر پرداخته خواهد شد.
۲-۲- پیشینه نظری متغیرهای پژوهش
۲-۲-۱- انگیزه پیشرفت
در قرن جدید با پیشرفت سطح رفاه بشر، شاید دیگر مسائلی مانند نیازهای زیستی نتواند محرک نیرومندی برای به جریان انداختن زندگی بشر باشد و حالتی از پوچی و بیهودگی در حال گسترش است. بنابرین اگر بتوانیم افراد جامعه را به سوی زندگی ای بهتر سوق دهیم، یعنی این نگرش که باید در تمام مراحل زندگی هدفی برای پیشرفت خود داشته باشیم و در واقع انگیزه پیشرفت ایجاد کنیم، می‌توانیم بسیاری از مشکلات روانی را کاهش دهیم. این مسئله در روانشناسی مثبت نگر[۲۱] حتی به عنوان یک روش درمانی مورد توجه قرار گرفته است. بگونه ای که به فرد می‌آموزند که در هر موقعیتی حتی وقایع ناگوار زندگی به دنبال فرصت‌های ایجاد شده باشد، نه این که در جریان افکار منفی خودکار[۲۲] خود گرفتار شود. در روانشناسی مثبت نگر، پیشرفت هدف نیست بلکه منظور اصلی ایجاد هدف در زندگی است (کورِی، ساتویندر و ادواردو[۲۳]، ۲۰۱۰). البته این که فرد خود را گرفتار ملاک‌های رقابتی اجتماعی کند کار درستی نیست، پیشرفت باید با توجه به ملاک‌های فردی و برای تامین نیاز به شکوفایی فرد باشد و فرد باید بیاموزد که بیشتر بر مبنای انگیزه های درونی خود رفتار کند تا در صورت عدم موفقیت از مسیر پیش رفت باز نماند (کوهن، فریدریکسون، برون و کان وی[۲۴]، ۲۰۰۹).
در مورد انگیزه پیشرفت تعریف‌های مختلفی ارائه شده است بنا به تعریف ویلدر[۲۵] (۱۹۸۹) این انگیزه عبارت است از میل و اشتیاق یا تلاش و کوششی که افراد برای رسیدن به هدفی یا تسلط بر امور، افراد یا اندیشه‌ها و دستیابی به یک معیار متعالی از خود نشان می‌دهند. بر اساس تعریفی دیگر، انگیزه پیشرفت سائقی برای پیشی گرفتن از دیگران، دستیابی به پیشرفت با توجه به ملاک‌های مشخص و تلاش جهت کسب موفقیت است (روبینز[۲۶]، ۱۹۹۳). همچنین، گیج و برلانیر (۱۹۹۲) انگیزه پیشرفت را به صورت یک میل یا علاقه به موفقیت کلی یا موفقیت در زمینه فعالیت خاص تعریف کرده‌اند. بسیاری از محققین عقیده دارند که انگیزه پیشرفت یکی از صفات شخصیتی نسبتا پایدار است که منشا بسیاری از رفتارهاست. افراد از نظر داشتن انگیزه پیشرفت با هم متفاوتند. برخی دارای انگیزه پیشرفت بالا هستند و برای به دست آوردن موفقیت و دستیابی به هدف‌های خود تلاش می‌کنند و برخی دیگر انگیزه پیشرفت پایینی دارند (اتکینسون، ۱۹۶۶).
۲-۲-۲- انواع انگیزه پیشرفت
تقسیم بندی هدف گرا[۲۷]: انگیزه های پیشرفت به دو دسته اصلی، انگیزه های عملکردی[۲۸] و انگیزه های تبحری[۲۹]، تقسیم شده‌اند. در ارتباط با انگیزه های عملکردی شخص میخواهد شایستگی خود را به دیگران نشان دهد یا آن را بهبود بخشد (مومرستیگ و همکاران، ۲۰۱۱). افراد در انگیزه های عملکردی معمولاً شایستگی خود را بر اساس یک معیار ارزیابی می‌کنند. افراد دارای انگیزه های عملکردی روی این موضوع تمرکز دارند که توانایی ها و مهارت های خود را در مقایسه با دیگران نشان دهند. پیشرفت بر اساس انگیزه عملکردی به معنی بهتر عمل کردن نسبت به دیگران است. افراد دارای انگیزه های تبحری معمولاً شایستگی خود را بر اساس توانایی شخصی ارزیابی می‌کنند و توجه خود را بر پرورش دادن شایستگی و تسلط یافتن بر تکلیف متمرکز می‌کنند. پیشرفت بر اساس انگیزه های تبحری به معنی ترقی کردن است (کاپلان و مائهر[۳۰]، ۲۰۰۷).
