۱-۲- تعریف و بیان مسأله
«تحول شناختی[۱] به تغییرات حاصل در اندیشه و شناخت فرد در طول زندگیاش گفته می شود (سیف، ۱۳۸۶، ص۶۸)». در فرایند تحول شناختی کودک از جنبۀ ذهنی، توانمندیهایی به دست میآورد که بر میزان شناخت او از محیط و چگونگی تعامل با آن، اثر گذاشته و به شکل گیری ساختارهای ذهنی او میانجامد. نظریهپردازان تحول شناختی معتقدند که این تحول شناختی محصول تجربه (تعامل با محیط) است (پریرخ و همکاران،۱۳۹۰؛ منصور و دادستان، ۱۳۷۴). در محیطهای آموزشی کودکان با تجاربی مواجه میشوند که با هدف بهبود تحول کودکان در ابعاد مختلف شناختی، عاطفی، اجتماعی و جسمانی طراحی و تدوین شده است. به طوری که از نظر برخی صاحبنظران تربیتی، برنامۀ درسی یک مدرسه عبارت است از مجموعه تجاربی برنامه ریزی شده که دانش آموزان در مدرسه کسب میکنند (مهرمحمدی، ۱۳۸۹). این بدان معنا است که کودکان در محیط مدرسه تجاربی کسب میکنند که این تجارب ابعاد مختلف تحول آنان و به ویژه تحول شناختی را تحت تأثیر قرار میدهد.
بنابرین، به همین دلیل امروزه تربیت کودکان و به طور خاص بحث تربیت دوران اولیۀ کودکی اهمیت زیادی یافته و هم به لحاظ کمی و هم به لحاظ کیفی توسعه یافته است. ضرورت و اهمیت آموزش در دوران اولیۀ کودکی به حدی محسوس و شایان توجه است که بازتاب آن در کلیه بحثها و پژوهشهای علمی و برنامه های آموزشی کاملاً هویدا است. شواهد تجربی روز افزون ادعا میکنند که برنامه های آموزش و پرورش دوران اولیۀ کودکی توانمندیهای کودکان در ابعاد مختلف را تحتتأثیر قرار می دهند (مولایی تاجکوه، ۱۳۸۲). این پژوهشها، اهمیت آموزش در دوران کودکی را از دو جنبه مدنظر قرار دادهاند: یکی حساسیت و سهولتپذیری کودکان از محیطهای آموزشی میباشد و دیگری دوام تأثیرات و عمق یادگیریهای آن ها در این دوران است (کول، ترجمۀ مفیدی، ۱۳۷۲). آموزشهای پیشدبستانی دارای نقشی حساس در فراهم کردن زمینه های تحول و آماده سازی کودکان برای ورود به مدرسه است. ویژگی آموزش در این دوره، محوریت کودک است که با توجه به نیازها و علایق طبیعی کودکان می تواند زمینۀ بروز خلاقیتها و تحول مهارت های مورد نیاز را در آنان فراهم آورد (کاکوجویباری و همکاران،۱۳۹۰).
مطالعات انجام شده در سالهای اخیر نشاندهندۀ تأثیر برنامه های غنی و برنامه های آموزشی و درسی مطلوب، برای گروه های سنی مختلف کودکان این دوره و تأثیرات آن در سالهای بعدی تحصیل دانش آموزان در دورۀ ابتدایی بوده است (کول، تجمۀ مفیدی، ۱۳۷۲). این مطالعات بیانگر این واقعیتاند که از جمله عوامل تأثیرگذار بر پیشرفت سواد خواندن دانش آموزان، آموزشهای دورۀ پیشدبستانی است و از آنجایی که سواد خواندن نیز یکی از مهمترین تواناییهای است که دانش آموزان در طول یادگیریهای خود در سالهای اولیه و دبستان کسب میکنند و در تحول کودک نقش حیاتی دارد، سواد خواندن به منزلۀ بنیادیترین یادگیری هایی است که می تواند یادگیریها را معنا و مفهوم بخشد (کریمی، ۱۳۸۴). نتایج مطالعات الی[۲] (۱۹۹۴)، لیتز[۳] (۱۹۹۶)، دانتون و وست[۴] (۲۰۰۲)، آندرج جسک و آنترا ازولا[۵] (۲۰۰۸) نیز حاکی از آن است که فعالیتهای پیشدبستانی بر پیشرفت سواد خواندن کودکان تأثیر دارند (به نقل از کاکوجویباری و همکاران، ۱۳۹۰). در ارتباط با تحول کلامی نیز، یافته های پژوهشهای سبزه (۱۳۸۵) و رسولی و همکاران (۱۳۹۰) حاکی از آن است که میان دانشآموزانی که مقطع پیشدبستانی را میگذرانند و آنهایی که این مقطع را طی نمیکنند و وارد پایۀ اول میشوند از نظر آمادگی زبانی تفاوت معنادار وجود دارد.
برخی مطالعات هم از این ادعا حمایت میکنند که آموزش پیشدبستانی بر یادگیری مهارت های روانی- حرکتی کودکان تأثیر دارد (هانون و براون[۶]، ۲۰۰۸؛ زاچوپولو[۷]، ۲۰۰۴). تأثیر آموزش پیشدبستانی بر یادگیری مهارت های روانی-حرکتی کودکان در ایران نیز مورد مطالعه قرار گرفته است و نتایج حاکی از آن است که کودکان پیشدبستانی رفته در این مهارت ها نسبت به همتای پیشدبستانی نرفته آنان عملکرد بهتری دارند (سلمان و همکاران، ۱۳۸۷؛ شاکر، ۱۳۸۳؛ خلجی و عماد، ۱۳۸۱؛ الهیاری، ۱۳۸۱؛ جلالی رودسری، ۱۳۷۶).
در ابعاد هیجانی-اجتماعی هم مطالعات موجود حاکی از آن است که آموزش پیشدبستانی تأثیر بسزایی بر سازگاری اجتماعی و عاطفی دانش آموزان در دورۀ دبستان دارد (پررا[۸]، ۲۰۰۵؛ کونتوپلو[۹]، ۲۰۰۳؛ ۱۹۹۵). پژوهش رُستی[۱۰] (۱۹۹۶) نیز با نتایج مطالعات مذکور همخوانی دارد. او نشان داده است کودکانی که غالباً در مراکز پیش از دبستان حضور مییابند، به دلیل تبادلات اجتماعی با همسالان خود، اغلب مشکلات سازگاری کمتر و موفقیت تحصیلی بیشتری دارند و در مهارت های شناختی و استفاده از زبان، عملکرد بهتری را از خود نشان می دهند (رُستی، ۱۹۹۶؛ به نقل از مفیدی و سبزه، ۱۳۸۸).
