فرضیه هشتم: بین عدالت تعاملی و رضایت شغلی کارکنان شرکت سیمان هرمزگان رابطه وجود دارد.

۱-۷- تعاریف و مفاهیم نظری و عملیاتی متغیرهای تحقیق:

عدالت سازمانی (متغیر مستقل)

مفهوم نظری :

عدالت سازمانی متغیری است که به توصیف عدالت که به طور مستقیم با موقعیت های شغلی ارتباط دارد، به کار می‌رود. به ویژه در عدالت سازمانی مطرح می شود که باید به چه شیوه هایی با کارکنان رفتار می شود تا احساس کنند که به صورت عادلانه ای با آن‌ ها رفتار شده است (مورمن^[۱]، ۱۹۹۱). عدالت سازمانی شامل سه حیطه است که عبارتند از:

الف ) عدالت توزیعی : این متغیر به عادلانه بودن پیامد های شغلی متفاوت از جمله سطح در آمد، برنامه شغلی و مسئولیت های شغلی اشاره دارد.

ب ) عدالت رویه ای : به عادلانه بودن روش های مورد استفاده برای تعیین پیامد های شغلی اشاره دارد. (فولگر و گریین برگ، ۱۹۸۵). به عبارت دیگر عدالت رویه ای مفهوم گسترده ای است که برای عادلانه بودن روش های مورد استفاده برای تصمیمات نحوه توزیع امکانات اشاره می‌کند.

ج)عدالت تعاملی : به برخورد عادلانه ای اطلاق می شود که با یک فرد شاغل در قالب روش های رسمی تصویب شده به عمل می‌آید. (تیلر و بیس^[۲]، ۱۹۹۰).

مفهوم عملی

عدالت سازمانی از نمره ای که افراد به پرسشنامه عدالت سازمانی نیکاف و مورمان (۱۹۹۳) می‌دهند، به دست می‌آید.

شیوه های حل تعارض بین فردی(متغیر مستقل)

مفهوم نظری:

حل تعارض، به انواع راهبردهای مدیریت تعارض اطلاق می شود که شخص تمایل دارد در وضعیت تعارضی از آن ها استفاده کند (رحیم^[۳]، ۱۹۸۳، تینگ تامی^[۴] و همکاران، ۲۰۰۰).

توماس (۱۹۷۶)، پنج شیوه اداره و حل تعارض بین فردی را شناسایی کرده که عبارتند از رقابتی، همکاری، اجتناب، انطباق و مصالحه می‌باشد و همچنین توسط رحیم (۱۹۸۳)، سبک های حل تعارض بین فردی شامل پنج سبک یکپارچگی، ملزم شده، مسلط، اجتنابی و مصالحه شناسایی شده است.

مفهوم عملیاتی:

عبارت است از نمره ای که فرد در پرسشنامه حل تعارض افضل رحیم (۱۹۸۳) کسب می‌کند.

رضایت شغلی (متغیر وابسته)

مفهوم نظری:

رضایت شغلی نگرشی است که چگونگی احساس مردم را نسبت به مشاغلشان به طور کلی و یا نسبت به حیطه‌های مختلف آن نشان می‌دهد (اسپکتور، ۲۰۰۰). رضایت شغلی دارای ۵ مؤلفه‌ است که عبارتند از: رضایت از کار، رضایت از سرپرستی، رضایت از همکاران، رضایت از حقوق و رضایت از ترفیعات. علاوه بر آن، مجموع این ابعاد و مؤلفه‌ ها رضایت شغلی کلی حاصل می شود.

مفهوم عملی:

رضایت شغلی از نمره ای که افراد به پرسشنامه رضایت شغلی اسپکتور (۱۹۹۴) می‌دهند، به دست می‌آید.

فصل دوم

پیشینه تحقیق

۲-۱- مقدمه

در طول تاریخ یکی از آرزوهای اساسی انسان اجرای عدالت و تحقق آن در جامعه بوده است. در این خصوص مکتب‌ها و اندیشه‌های گوناگون بشری و الهی راه حل‌های متفاوتی را برای تبیین و استقرار آن پیشنهاد کرده‌اند (مرامی، ۱۳۷۸).

مطالعه عدالت در محیط های کاری در سال‌های اخیر رشد چشم گیری داشته است (ژانگ و همکاران^[۵]، ۲۰۰۹). تحقیقات نشان داده‌اند که فرآیندهای عدالت نقش مهمی را در سازمان ایفا می‌کنند و چگونگی برخورد با افراد ممکن است که باورها و احساسات و نگرش های افراد را تحت تاثیر قرار دهد. به علت گستردگی پیامدهای رعایت عدالت، بررسی اثرات درک از عدالت در سازمان‌ها توجه بسیاری از محققان منابع انسانی، رفتار سازمانی و روانشناسی سازمانی / صنعتی را به خود جلب ‌کرده‌است (بیش و همکاران^[۶]، ۲۰۰۴). عدالت سازمانی مربوط به دیدگاه کارکنان می شود که آیا سازمان با آن‌ ها با عدالت برخورد می‌کند یا نه؟ (آبو ایلانین^[۷]، ۲۰۱۰).

ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﻧﺸﺎن داده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮاﻳﻨﺪﻫﺎی ﻋﺪاﻟﺖ ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻤﻲ در ﺳﺎزﻣﺎن اﻳﻔﺎ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ اﻓﺮاد در ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺎورﻫﺎ، اﺣﺴﺎﺳﺎت، ﻧﮕﺮﺷﻬﺎ و رﻓﺘﺎر ﻛﺎرﻛﻨﺎن را ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻗﺮار دﻫﺪ. ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ درک اﻳﻨﻜﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ اﻓﺮاد در ﻣﻮرد ﻋﺪاﻟﺖ در ﺳﺎزﻣﺎﻧﺸﺎن ﻗﻀﺎوت ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ و ﭼﻄﻮر آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻋﺪاﻟﺖ ﻳﺎ ﺑﻲﻋﺪاﻟﺘﻲ درک ﺷﺪه ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻲدﻫﻨﺪ، از ﻣﺒﺎﺣﺚ اﺳﺎﺳﻲ ﺧﺼﻮﺻﺎ ﺑﺮای درک رﻓﺘﺎر ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ اﺳﺖ (ﺣﺴﻴﻦ زاده، ۱۳۸۶).

از طرفی دیگر ﻳﻜﻲ از ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎی اﺳﺎﺳﻲ اﺛﺮﺑﺨﺸﻲ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ، ﺳﻄﺢ و ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ اﻧـﺴﺠﺎم ﺑـﻴﻦ ﻛﺎرﻛﻨـﺎن اﺳﺖ. اﻧﺴﺠﺎم ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻴﺰاﻧﻲ ﻛﻪ ﻛﺎرﻛﻨـﺎن ﻳﻜـﺪﻳﮕﺮ را دوﺳـﺖ دارﻧـﺪ، ﺑـﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﻛﺎر ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ، ارﺗﺒﺎط ﻛﺎﻣﻞ و ﺑﺎز ﺑﺮﻗﺮار ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﻛﻮﺷﺶﻫﺎﻳـﺸﺎن را ﻫﻤﺎﻫﻨـﮓ ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ. از ﻣﻴﺎن ﻋﻮاﻣﻞ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﻬﻢ در ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ ﻛﻪ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﺑﻌﺪ اﻧﺴﺠﺎم اﺳﺖ، ﻣﻲﺗـﻮان از ﺳﻪ ﻋﺎﻣﻞ رﺿﺎﻳﺖ ﺷﻐﻠﻲ، روﺣﻴﻪ و ﺟﺮﻳﺎنﻫﺎی ﺗﻌﺎرض ﻧﺎم ﺑﺮد (سیدعامری، ۱۳۸۸).

ﻳﻜﻲ از ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺗﻲ ﻛﻪ در ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﺣﺎﺋﺰ اﻫﻤﻴﺖ اﺳﺖ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺗﻌﺎرض درون ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ اﺳﺖ و ﺗﻌﺎرض ﭘﺪﻳﺪه‌ای اﺳﺖ ﻛﻪ آﺛﺎر ﻣﺜﺒﺖ و ﻣﻨﻔﻲ ﻓﺮاواﻧﻲ روی اﻓﺮاد و ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﺮ ﺟﺎی ﻣﻲﮔﺬارد، اﺳﺘﻔﺎده ﺻﺤﻴﺢ و ﻣﺆﺛﺮ از ﺗﻌﺎرض ﻣﻮﺟﺐ ﺷﻜﻮﻓﺎﻳﻲ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻓﺰاﻳﺶ رﺿﺎﻳﺖ ﺷﻐﻠﻲ ﻛﺎرﻛﻨﺎن اﺳﺖ (زارع، ۱۳۸۸).

لذا به دلیل اهمیت رضایت شغلی و عوامل مؤثر در آن این پژوهش با هدف بررسی رابطه عدالت سازمانی، شیوه های حل تعارض با رضایت شغلی کارکنان انجام می شود. در این فصل ابتدا به پیشینه نظری تحقیق پرداخته می شود که موضوعات عدالت سازمانی، شیوه های حل تعارض و رضایت شغلی کارکنان از دیدگاه دانشمندان مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرد. سپس در پیشنه تحقیق به بررسی مطالعات داخلی و خارجی صورت گرفته در این زمینه پرداخته می شود.

۲-۲- پیشینه نظری

۲-۲-۱- رضایت شغلی

رضایت شغلی

بازدهی کارکنانی که رضایت شغلی دارند و آنان که از کار خود ناراضی می‌باشند، همواره مورد بحث و بررسی صاحب‌نظران بوده است. پژوهشگرانی که به ارزش‌های انسانی اهمیت می‌دهند، چنین استدلال می‌کنند که رضایت شغلی باید از جمله ‌هدف‌های‌ اصلی سازمان باشد و سازمان‌ها باید شرایطی را فراهم آورند که کارکنان را راضی نگه‌ دارند. برخی دیگر به ارتباط رضایت شغلی‌ با بهبود انگیزش کارکنان می‌اندیشند و به افزایش کارایی در نتیجه بهبود انگیزش توجه می‌کنند. نقش نیروی انسانی کارامد و پرانگیزه مستقیم در وظایف خطیر و پراهمیت منابع انسانی اثر می‌گذارد. منابع انسانی عمده‌‌ترین سرمایه و عامل راهبردی هر سازمان به حساب می‌آید، به‌ویژه در سازمان‌های دولتی اعمال سیاست‌های خط‌مشی‌گذاران و برنامه‌ریزان از طریق منابع انسانی انجام می‌پذیرد. منابع انسانی راضی و پر انگیزه در پیشبرد سیاست‌ها و برنامه های تنظیمی نقش بسیار مهمی را ایفا می‌کنند. شناخت میزان رضایت شغلی کارکنان می‌تواند مدیران را در پیشرفت و بهبود بهره‌وری منابع انسانی یاری رساند. عوامل رضایت شغلی در هر سازمانی می‌تواند به اقتضای شرایط آن سازمان متفاوت باشد. در دستگاه های دولتی که به دنبال تأمین آسایش و آرامش مردم و تحقق آرمان‌های سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی مدون می‌باشند، رضایت منابع انسانی نقش بسزایی دارد. بی‌شک کارمندان راضیتر، ‌اثربخشی بیشتری دارند و بهتر می‌توانند سازمان را در رسیدن به اهداف سازمانی یاری رسانند. هر چه کارکنان راضیتر باشند، با انگیزه بیشتری به فعالیت‌های روزمره خود می‌پردازند. از همین روست که کارایی بیشتری نیز دارند. شناخت میزان رضایت شغلی کارکنان می‌تواند نقش مستقیمی در تحقق آرمانها، ‌اهداف بلند مدت و وظایف روزمره داشته باشد(رجب بیگی و همکاران، ۱۳۸۵).

تعریف «شغل»

پیدا کردن طرف مناسب برای یک معامله خاص با شرایطی که هر یک از متعاملین برای معامله مذبور، از قبل تعیین ‌می‌کنند، کار ساده­ای نیست. مضافا آنکه انجام معاملات با مراجعه به مراکز اطلاعاتی که طرفین را شناسایی و حسب مورد آن ها را به هم معرفی ‌می‌کنند، با سهولت و صرف وقت کمتری صورت می­پذیرد. طرفی که قصد انعقاد قرارداد بیمه را دارد، ممکن است مستقیما به بیمه­گر مراجعه نماید یا از طریق یک دلال بیمه عمل نماید. در حالت اخیر او درباره نوع بیمه مورد نیاز خود و خطری که مایل است تحت پوشش بیمه قرار گیرد، به دلال دستوراتی می­دهد و دلال نیز بر همین اساس ترتیب انعقاد قرارداد بیمه با شرکت بیمه را که مطابق خواست و نیاز بیمه­گذار باشد را می­دهد.^[۱۸۱]

دلالان بیمه که واسطه‏ میان متقاضی و شرکت بیمه به شمار می­روند، عموما نمایندگان بیمه­گذار محسوب شده و وظیفه دارند منافع او را حفظ کرده و از حقوق او دفاع نمایند و اگر جز این باشد نوعی خیانت در امانت محسوب می‏ شود. دلالان بیمه که کاملا حرفه‏ای بوده و به دقایق بیمه وارد هستند باید در هنگام انعقاد قرارداد بهترین شرایط مورد نظر مشتری را از مطمئن‏ترین بیمه‏گرها به مناسب­ترین نرخ به متقاضیان ارائه نمایند و پیچیدگی­های بیمه‏­نامه را برای بیمه‏گذار توضیح دهند.^[۱۸۲]

به موجب ماده اول آیین­ نامه دلال رسمی بیمه مصوب ۲۴/۲/ ۱۳۵۲ شورای­عالی­بیمه «دلال رسمی بیمه شخصی است که با توجه به مفاد این آیین­ نامه در مقابل دریافت کارمزد واسطه انجام معاملات بیمه بین بیمه­گذار و بیمه­گر بوده و شغل او منحصراً ارائه خدمات بیمه­ای می‌باشد. دلال رسمی بیمه باید دارای پروانه دلالی رسمی بیمه باشد.»

به موجب ماده ۱۹ «دلال رسمی بیمه ملزم به حفظ اسرار و اطلاعاتی است که به مناسبت شغل خود به دست ‌می‌آورد. در صورت افشای غیر مجاز این اسرار بیمه مرکزی ایران می ­تواند نسبت به عدم تجدید یا لغو پروانه دلالی رسمی بیمه او اقدام نماید.»

مطابق ماده ۲۰ «دلال رسمی بیمه مکلف است تمام اطلاعات لازم درباره بیمه مورد پیشنهاد و نیز نرخ حق بیمه مربوط را برای بیمه­گذار خود تشریح و به او ارائه و اعلام نماید و بیمه­نامه را برابر با نیاز و شرایط و پیشنهادات بیمه­گذار از بیمه­گر اخذ نماید در غیر این صورت مسئول جبران خسارات وارده خواهد بود.» در حقیقت زمانی­که دلال مامور پیدا کردن پوشش بیمه مناسب می­ شود، باید در کاری که به او محول شده است، مهارت و دقت کافی به خرج دهد و مواظبت لازم را به عمل آورد. همچنین از دلال بیمه انتظار می­رود در انتقال اطلاعات حسن­نیت از خود نشان دهد.^[۱۸۳]

بند دوم : نمایندگی­های شرکت­های بیمه

به موجب ماده اول آیین‌نامه شماره۵۷ راجع به تنظیم امور نمایندگی بیمه مصوب ۱۷/۷/۱۳۸۷ « نماینده بیمه که در این آیین‌نامه اختصارا نماینده نامیده می­ شود، شخص حقیقی یا حقوقی است که با رعایت قوانین و مقررات مربوط، از جمله قانون تأسيس بیمه مرکزی ایران و بیمه­گری، مفاد این آیین­ نامه و سایر مصوبات شورای عالی بیمه، مجاز به عرضه خدمات بیمه ­ای به نمایندگی از طرف یک شرکت بیمه طرف قرارداد می‌باشد.»

ممکن است گفته شود از آنجا که نمایندگان بیمه در حقیقت خود بخشی از زیر مجموعه شرکت بیمه به شمار می ‏آیند، نمی‏توانند به ضرر بیمه­گر بیمه‏گذار را راهنمایی کنند. اما اینجا بحث مواردی است واقعا صحبت از ضرر و منفعت در میان نیست و اصولا یکی از فلسفه­‏های وجودی نمایندگی‏ها تسهیل رابطه بین بیمه‏گر و بیمه‏گذار و فراهم آوردن امکاناتی برای بیمه‏گذار است که بجای مراجعه مستقیم به شرکت بیمه، به شخصی مانند خودش مراجعه و رو در رو مسائلش را با او در میان بگذارد.^[۱۸۴]

ضمن آنکه اکثر نمایندگی­ها دارای دو وظیفه هستند؛ اولا قبول خطر به نام شرکت بیمه متبوع خود و دوما فروش هرچه بیشتر خدمات و پوشش ­های بیمه­ای آن شرکت. در این صورت حفظ و نگهداری و حمایت مشتری و سالم نگهداشتن حرفه در حیطه وظایف و اختیارات آن ها قرار می‏ گیرد.^[۱۸۵]

به موجب ماده ۱۳ « نماینده مکلف است … اطلاعات لازم درباره بیمه‌نامه درخواست شده از جمله نرخ و شرایط، استثنائات، تعهدات بیمه­گر و وظایف بیمه­گذار را با رعایت بخشنامه­ها و دستورالعمل­های مربوط، به متقاضی بیمه ارائه نماید. از رقابت مکارانه و ناسالم با سایر نمایندگان بیمه، دلالان (کارگزاران) رسمی بیمه و شرکت­های بیمه و انجام تبلیغات سوء علیه آن ها خودداری نماید.»

بند سوم : کیفیت اجرای تعهدات اطلاعاتی واسطه­ها

تردیدی نیست که واسطه­ها باید در انتقال اطلاعات میان طرفین صادقانه و با حسن­نیت عمل نمایند. مسئله بر سر موقعیتی است که اشتباه یا تقلب واسطه­ها منجر ‌به این شود که اطلاعات افشا نگردد یا به طور اشتباه افشا شوند. برای مثال اگر متقاضی بیمه اطلاعات و اسناد و مدارکی را در اختیار واسطه قرار دهد، اما او در انتقال صحیح و کامل آن ها به بیمه­گر قصور یا تعمدی نماید، چه پیامدی به دنبال خواهد داشت؟ همین سوال در خصوص انتقال اطلاعات از بیمه­گر به بیمه­گذار از طریق شعب نمایندگی­ بیمه نیز قابل طرح است.

اصولا پاسخ هریک از سوالات فوق بستگی ‌به این دارد که واسطه به عنوان عامل کدام یک از طرفین عمل نماید؛ به عنوان نمونه در خصوص سوال اول اگر واسطه از طرف بیمه­گذار عمل نماید، بیمه­گر می ­تواند مدعی بی­اعتباری قرارداد بیمه شود و اگر برای بیمه­گر و از طرف بیمه گر فعالیت نماید، چنین فرض می­ شود که بیمه­گر از اطلاعات آگاه بوده و بعدا نمی­تواند به نقض تعهد از سوی بیمه­گذار استناد نماید.^[۱۸۶]

رابطه میان بیمه­گر، بیمه­گذار و واسطه تحت قواعد عمومی نمایندگی قابل تبیین ‌می‌باشد. برای تعیین اینکه واسطه به نمایندگی از کدامیک از طرفین عمل می­ کند، دادگاه­ها معمولا ابتدا به قرارداد توجه ‌می‌کنند؛ مثلا اینکه آیا بیمه­گر به شعبه نمایندگی اختیار واقعی برای اقدام از جانب وی به منظور دریافت اطلاعات یا توضیح در خصوص سوالات پرسیده شده را داده یا خیر. در صورت فقدان چنین اختیار صریحی، دادگاه باید با تحقیق و تفحص ‌در مورد اینکه چه چیزی در آن رشته خاص متداول و متعارف است، در جستجوی اختیارات ضمنی باشد.^[۱۸۷]

در خصوص دلالان باید گفت که این افراد عمدتاً از جانب بیمه­گذار عمل نموده و عامل وی محسوب می­شوند.^[۱۸۸] در پرونده« Winter v. Irish Life Assurance Plc (1992) » بیمه­گذار یک بیمه عمر را از طریق دلال خریده بود. دلال می­دانست که بیمه­گذار از بیماری فیبروز کیستی رنج می­برد، ولی این موضوع را برای بیمه­گر افشا نکرده بود. قاضی مقرر نمود که دلال از جانب بیمه گذار اقدام می­ کند و نه بیمه­گر، روابط میان بیمه­گر و دلال برای ایجاد رابطه نمایندگی کافی نیست. قاضی تأکید زیادی کرد بر اینکه بیمه­گذار از دلال خواسته است که برای او بیمه با شرایط مناسب پیدا کند، اگر بیمه­گر از دلال به عناوین مختلف می­خواست که برای خدمات بیمه او متقاضی پیدا کند، وضعیت متفاوت بود.^[۱۸۹]

نتایج تحقیقات نشان می‎دهد که پنج عامل بزرگ شخصیت، می‎تواند به خوبی عملکرد تحصیلی را پیش‎بینی کند( پرموزیک و فورنهام، ۲۰۰۳؛ لایدرا و همکاران، ۲۰۰۷ و کونارد، ۲۰۰۶). به طور مثال نتایج تحقیق پرموزیک نشان می‎دهد که روان‎رنجوری با عملکرد تحصیلی رابطه معکوس دارد، در صورتی که وظیفه‎شناسی و سازگاری، پیشرفت تحصیلی بالایی را به همراه دارد. کاستا و مک‎کری (۱۹۹۲)، بیان کردند که عامل مهم شخصیتی که به طور مداوم می‎تواند پیشرفت تحصیلی را پیش‎بینی کند، گشودگی است، که به پذیرفتن ایده‎های جدید و گرایش به جستجوی تجارب علمی جدید اشاره دارد. بلیکل^[۳۵](۱۹۹۶) دریافت که گشودگی نسبت به تجارب با عملکرد تحصیلی ارتباط مستقیمی دارد. باربارانلی^[۳۶](۲۰۰۳)، ‌به این نتیجه رسید که ارتباط منفی بین برون‎گرایی و همچنین ارتباط مثبت بین درونگرایی و پیشرفت تحصیلی وجود دارد. همچنین او دریافت که روان‎رنجوری در همه سطوح ارتباط منفی با نمرات دانش‎آموزان دارد. به نظر می‎رسد که اضطراب و نگرانی از عوامل تهدید کننده موفقیت هستند. برون‎گراها نیز ترجیح می‎دهند که فعالیت اجتماعی بیشتری داشته باشند تا فعالیت‎های تحصیلی، که این موضوع می‎تواند تأثیر زیان بخشی در تحصیلات افراد داشته باشند(لیدرا و همکاران، ۲۰۰۷).

هاون^[۳۷]و همکاران(۲۰۰۲)، در تحقیق خود بر روی ویژگی‎های شخصیتی نشان داد که بین نوروزگرایی و پیشرفت تحصیلی ارتباط منفی وجود دارد. پائون و آشتون(۲۰۰۱)، نیز نشان دادند که وظیفه‎شناسی و گشودگی دو بعد مهمی هستند که به طور مستقیم با پیشرفت تحصیلی رابطه دارند، از این رو انتظار می‎رود که این ویژگی‌آموزش‌ها همبستگی نیرومندی با سایر عوامل مربوط به پیشرفت داشته باشند. ولی در تحقیقی لاوسون^[۳۸] دریافت که گشودگی ارتباط منفی با عملکرد و یادگیری دارد( زویک و وبستر، ۲۰۰۴). لازم به ذکر است تاریخچه فرد در موفقیت و پیشرفت تحصیلی می‎تواند شخصیت فرد را تحت تأثیر قرار دهد و از طرفی والدین معمولاً در قبال پیشرفت و ویژگی نسبت به فرزندان پاداش می‎دهند. ‌بنابرین‏ پیشرفت تحصیلی و شخصیت به طور دو جانبه و با تقویت یکدیگر می‎توانند زمینه سلامت روانی را فراهم سازند.

۲-۲-۱-۴٫ خانواده و نقش آن در عملکرد تحصیلی

یکی از عوامل مهم و مؤثری که در رشد و تکامل انسان نقش اساسی دارد «خانواده» است. محیط خانواده بادوام ترین عاملی است که در رشد شخصیت افراد تأثیر می‌گذارد. زیرا تنها در خانواده است که کودک نخستین چشم انداز را از جهان پیرامون خود به دست می‌آورد و احساس وجود می‌کند یعنی می‌آموزد، چگونه غذا بخورد، لباس بپوشد، حرف بزند، معاشرت کند، همکاری نماید، محبت و احترام روا دارد و هم چنین در خانواده است که به آداب و رسوم ملی، مراسم دینی، وظایف فردی و حدود اختیارات و مسئوولیت‌ها پی می‌برد(پارسا، ۱۳۷۲, ص ۶۷).

در حقیقت استحکام و استواری خانواده به ازدواج و رابطه زناشویی پایدار و بنیادین بستگی دارد یعنی هر گونه تزلزل و سستی درسازگاری زناشویی و یا وجود یک ازدواج ناموفق علاوه بر آن که آرامش روانی زوجین را مختلمیکند و افسردگی و اضطراب را می افزاید، بقا و دوام خانواده را نیز در معرض تهدید قرار می‌دهد و فروپاشی خانواده مزید بر علت شده افسردگی و اضطراب همسران و دیگر مشکلات جسمی و روانی را پیش از پیش افزایش می‌دهد (کاظمی حقیقی، ۱۳۷۷,ص ۲۴).واضح است که کودکان چیزهای زیادی را از طریق تجربیات روزمره شان در تعامل با دنیای اجتماعی و فیزیکی یاد می گیرند آنچه یاد گرفته می شود در ژن ها وجود ندارد و هیچ گونه برنامه سازماندهی شده ندارد، و بر طبق یک برنامه زمانبندی شده خاص در درون متن اجتماع رخ می‌دهند، در اینجا است که والدین در آن نقش ایفا می‌کنند(مک کوبی، ۲۰۰۰,ص۷۸).

از آن‌جا که خانواده، خود یک واحد اجتماعی است و ارزش‌ها و معیارهای اجتماعی از طریق آن به کودک منتقل می شود، به عنوان یک واسطه از لحاظ تأثیر محیط اجتماعی بر کودک، اهمیت فراوانی دارد. به سخن دیگر، چون خانواده کانون تولد و زایش فرزند است و پیش از وی شکل گرفته است، تا مرحله‌ای که فرزند به آگاهی و« شعور» کافی برسد، خواه ناخواه در تعیین سرنوشت، ساختمان روحی و نوع جهان بینی و طرز تفکر وی که خود برگرفته از محیط اجتماعی است، تأثیر فراوان دارد (احدی و محسنی، ۱۳۸۷,ص ۶۹).

۲-۲-۲٫ درگیری والدین در امور تحصیلی

۲-۲-۲-۱٫درگیری خانواده در امور تحصیلی

خانواده یک نظام طبیعی و اجتماعی است که افراد خواسته یا ناخواسته به آن وابسته اند و اولین کانونی است که فرد در آن احساس امنیت می‌کند و مورد پذیرش و حمایت قرار می‌گیرد. مطمئناً ساخت و فضای خانواده ، نقش مهمی در عملکرد و رفتار فرد ایفا می‌کند. کیفیت تعامل والدین و فرزندان، وضعیت اقتصادی – اجتماعی خانواده و تحصیلات والدین همواره به عنوان تعیین‌کننده های مهم پیشرفت تحصیلی دانش آموزان و دانشجویان شناخته شده است(هانوشک^[۳۹] ،۱۹۸۶؛ نقل از آکسوی^[۴۰] ، لینک^[۴۱]؛ ۲۰۰۰).

۲-۲-۲-۲٫ الگوی روابط والد و فرزند

مطالعات اولیه در این زمینه شدیداًًًً تحت تأثیر مفهوم کودک به عنوان لوحی سفید بود این امر به مبادله‌ای برای مداخله شدید والدین در زندگی کودکان بدل شد. این دیدگاه تبیین‌های پیوسته و گسسته و مسیر تحول را با یکدیگر همراه می‌کند بدین معنی که والدین، کودک شکل‌پذیر و منفعل را به تدریج و در طول زمان شکل می‌دهند(استانفورد و بی یر^[۴۲]، ۱۹۹۳ ترجمه دهقان‌پور، ۱۳۷۷).

الگوی قدیمی رابطه والد و نوجوان چنین بود که با بالغ شدن نوجوان از والدین کناره‌گیری می‌کردند و وارد دنیایی مستقل و جدای از والدین می‌شدند(سانتروگ^[۴۳]، ۱۹۹۷ به نقل از برجعلی، ۱۳۷۸).

چون دیدگاه قدیمی روابط والدین و نوجوانان به وسیله تحقیقات جدید مورد انتقاد قرار گرفت نظریه پردازان الگوهایی ارائه کردند که در این الگوها نوجوانان سالم ضمن این‌که با والدین خود زندگی می‌کنند به طور همزمان به استقلال نیز دست می‌یابند (دسی و کنی^[۴۴]، ۱۹۹۷).

یکی از الگوهای روابط نوجوانان و والد نظریه اتکای متقابل یا وابستگی متقابل است. طبق این دیدگاه روابط بین نوجوانان و والدینشان دایماً در حال تغییر است. طی دوران کودکی والدین بیشترین کنترل در تصمیم‌گیری‌های خانوادگی را دارند. در دوران نوجوانی والدین آزادی بیشتری به فرزندان می‌دهند. نوجوانان بزرگ‌تر ‌به این مرحله از درک می‌رسند که والدین آن‌ ها کسانی نیستند که همه چیز را بدانند. این تغییر در رابطه‌ والد فرزندی ضمن حفظ احساس وابستگی در نوجوانان آن‌ ها را در کسب استقلال یاری می‌کند(برجعلی، ۱۳۷۸).

۲-۲-۲-۳٫ سبک‌های والدین^[۴۵]

دیانا بامریند^[۴۶] (۱۹۷۳،‌ ۱۹۷۵، ۱۹۸۰،‌ ۱۹۹۱) در یک سلسله مطالعات برجسته با مشاهده‌ تعامل‌های والدین با فرزندان اطلاعات فراوانی در زمینه‌ی سبک‌های فرزندپروری(سبک والدین) به دست آورد. وی دریافت که سبک والدین انواع مختلفی دارد و طیفی از پذیرندگی^[۴۷]– توقع^[۴۸] را شامل می‌شود (بامریند، ۱۹۹۱). توقع داشتن یعنی این‌که تا چه اندازه والدین خواسته‌های خود را برای فرزندانشان وضع کرده و بر آن‌ ها اعمال می‌کنند و پذیرندگی ‌به این معنی است که تا چه اندازه آن‌ ها با فرزندانشان گرم بوده،‌ آن‌ ها را می‌پذیرند و به آن‌ ها تعهد دارند.

۲-۲-۲-۴٫ تحصیلات والدین

۱-۴ اهداف تحقیق­­

۱_۴_۱ اهداف علمی تحقیق حاضر شامل موارد زیر است:

• • بررسی ارتباط عوامل اندازه شرکت و نسبت ارزش دفتری به بازار سهام با مازاد بازده سهام در بازار سرمایه ایران.

  

• بررسی ارتباط عامل نقدشوندگی اضافه شده با عوامل بازار و اندازه شرکت و نسبت ارزش دفتری به بازار سهام با مازاد بازده سهام در مدل قیمت گذاری دارایی سرمایه ای(CAPM).

۱_۴_۲ اهداف کاربردی تحقیق حاضر شامل موارد زیر است:

• • • با در نظر گرفتن تئوری ذینفعان، احتمالاً نتایج این تحقیق می‌تواند برای کلیه ذینفعان بازار سرمایه از جمله سهام‌داران و سرمایه گذاران مفید فایده واقع شود و می‌تواند ایشان را در امر تصمیم گیری یاری رساند.

  

• • تصمیم گیرندگان بازار سرمایه، شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار، سازمان خصوصی، نهادها و انجمن های حسابداری و حسابرسی، تحلیلگران بازار سرمایه، صندوق های سرمایه-گذاری، سازمان بورس اوراق بهادار و سرمایه گذاران.

۱- ۵ فرضیه ­های تحقیق

فرضیه اول: بین عوامل اندازه شرکت و نسبت ارزش دفتری به بازار سهام با مازاد بازده سهام در بازار سرمایه ایران رابطه معنادار وجود دارد.

فرضیه دوم: بین عامل مازاد بازده بازار و مازاد بازده سهام در بازار سرمایه ایران رابطه معنادار وجود دارد.

فرضیه سوم: بین عامل نقد شوندگی و مازاد بازده سهام در بازار سرمایه ایران رابطه معنادار وجود دارد.

۱-۶ روش تحقیق

انتخاب روش پژوهش بستگی به هدف ها و ماهیت موضوع پژوهش و امکانات اجرایی آن دارد. ‌بنابرین‏ هنگامی می‌توان ‌در مورد بررسی و انجام یک پژوهش تصمیم گرفت که ماهیت موضوع پژوهش، هدف ها و نیز وسعت و دامنه آن مشخص باشد. ‌بنابرین‏ لازم است روش پژوهش به طور واضح و آشکار تعریف و تعیین گردد تا با تشریح و بیان آن بتوان قلمرو اجرایی پژوهش را مشخص و محدود نمود. تحقیق حاضر از شاخه تحقیقات کاربردی است. همچنین لازم به ذکر است که از نظر قلمرو موضوعی، تحقیق حاضر طبق طبقه بندی صورت گرفته در ادبیات موجود از جمله تحقیقات اثباتی است که سعی در بیان وجود رابطه میان عوامل اندازه شرکت، نسبت ارزش دفتری به ارزش بازار سهام، نقدشوندگی با مازاد بازده سهام دارد. در این تحقیق محاسبات مربوطه داده ها به صورت ماهانه انجام می‌گیرد.

۱-۷ نحوه جمع‌ آوری اطلاعات و داده ها

در این تحقیق از آنجایی که داده های مورد نیاز برای آزمون فرضیه های تحقیق با مراجعه به صورت‌های مالی و یادداشت های توضیحی و سایر اطلاعات شرکت های پذیرفته شده در سازمان بورس اوراق بهادار (شامل: ترازنامه، سودوزیان، گزارش های بورس، آمار معاملات روزانه سهام، سایت های اینترنتی بورس)، همچنین از نرم افزارهای تدبیر پردازش و بانک اطلاعاتی ره آورد نوین فراهم می شود. به منظور اطمینان از صحت داده های استخراج شده، به طور نمونه داده ها با صورت های مالی شرکت ها تطبیق داده شده است. مبانی نظری و ادبیات تحقیق از طریق کتب، پایان نامه ها و مقالات انگلیسی و فارسی صورت می‌گیرد. همچنین با بهره گرفتن از مفاهیم و تئوری­ های حسابداری (مدل قیمت گذاری دارایی سرمایه ای) و مطـالعات کتابخانه ­ای و بررسی صورت‌های مالی، ارتباط عوامل بازار، اندازه شرکت، نسبت ارزش دفتری به ارزش بازار سهام و عامل نقد شوندگی را با مازاد بازده سهام مورد بررسی و آزمون قرار می‌دهیم تا شواهد لازم جهت پاسخ به پرسش های تحقیق را ارائه نماییم. برای مرتب کردن داده ها از نرم افزار Excel استفاده شده است. همچنین با توجه به توابع موجود در این نرم افزار برخی از متغیرها با بهره گرفتن از این توابع محاسبه شده است. علاوه بر این از نرم افزار آماری E-views، برای تجزیه و تحلیل داده ها استفاده شده است.

۱-۸ قلمرو تحقیق

قلمرو این تحقیق دارای دو بعد به شرح زیر است :

الف) قلمرو مکانی: که شامل شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران است.

ب) قلمرو زمانی: در تحقیق حاضر از اطلاعات ۵ ساله (۱۳۹۰- ۱۳۸۶) استفاده شده است.

۱- ۹ جامعه آماری و نمونه گیری

در این تحقیق از روش نمونه گیری سیستماتیک استفاده شده است. یعنی شرکت­هایی که دارای شرایط زیر باشند، به عنوان نمونه انتخاب شده و مورد بررسی قرار می­ گیرند و شرکت­هایی که شرایط زیر را نداشته باشند از جمعیت نمونه حذف خواهند شد. برای انتخاب نمونه آماری، محدودیت­های زیر اعمال خواهد شد:

۱- شرکت های واجد شرایط برای بررسی نباید در طی دوره مورد بررسی، ارزش دفتری (BE) منفی داشته باشند.

۲- تحقیق برای شرکت های غیرمالی انجام می شود؛ لذا شرکت های سرمایه گذاری، بانک ها و هلدینگ از جامعه آماری حذف می‌شوند، زیرا ارزش این شرکت ها تابع تغییرات و ترکیب پرتفوی آن ها است. شرکت های داخل صنعت واسطه گری مالی در بورس دارای پرتفوی همگن نیستند، ‌بنابرین‏ عامل صنعت بر آن ها اثری ندارد.

۳- شرکت هایی که طی دوره مورد بررسی زیان ده نباشند. به عبارتی EPS منفی نداشته باشند.

۴- آخرین شرط اعمال شده برای تعیین نمونه مورد بررسی، انتخاب شرکت هایی بوده که از اول فروردین ۱۳۸۶ تا پایان اسفند ۱۳۹۰ در هر سال حداقل ۱۰۰ روز معاملاتی داشته باشند.

۵- اطلاعات جهت محاسبه متغیرها در دسترس باشد.

۶- سال مالی ۲۹ اسفند باشد.

با توجه به مراتب فوق، جامعه آماری تحقیق شامل ۷۲ شرکت است. از سوی دیگر همان‌ طور که در بالا ذکر شد، دوره زمانی تحقیق از سال ۱۳۸۶ لغایت ۱۳۹۰ در نظر گرفته شده است. از دلایل انتخاب دوره زمانی مذکور، امکان استخراج صورت‌های مالی و یاداشت های همراه در طول دوره زمانی مورد نظر است که در طول دوره ۵ ساله مذکور، امکان دستیابی به اطلاعات لازم برای محقق محرز گردیده است.

۱-۱۰ تعریف واژه ها و اصطلاحات تحقیق

بازده^[۷] سهام

بررسی رابطه میان اقلام تعهدی و عدم تقارن اطلاعاتی در بورس اوراق بهادار تهران (خدامی پور و قدیری، ۱۳۸۹).

هدف این تحقیق، بررسی رابطه میان اقلام تعهدی و عدم تقارن اطلاعاتی بین سرمایه گذاران، در بورس اوراق بهادار تهران است. در این مطالعه، برای اندازه گیری عدم تقارن اطلاعاتی و اجزای اقلام تعهدی، به ترتیب از دامنه تفاوت قیمت پیشنهادی خرید و فروش سهام و مدل تعدیل شده جونز با رویکرد مبتنی بر خطای برآورد، استفاده شده است. فرضیات تحقیق بر مبنای یک نمونه‌ آماری متشکل از ۱۰۱ شرکت برای یک دوره ۷ ساله، از سال ۱۳۸۲ تا ۱۳۸۸ و با بهره گرفتن از مدل‌های رگرسیون ساده و چند متغیره و روش داده های پانل، مورد آزمون قرار گرفته است. که این فرضیات به شرح زیر می‌باشند:

فرضیه اول: بین دامنه تفاوت قیمت پیشنهادی خرید و فروش سهام و قدر مطلق کل اقلام تعهدی، رابطه مثبت و معنی دار وجود دارد.

• • فرضیه اول: بین دامنه تفاوت قیمت پیشنهادی خرید و فروش سهام و قدر مطلق کل اقلام تعهدی، رابطه مثبت و معنی دار وجود دارد.

• • فرضیه دوم: بین دامنه تفاوت قیمت پیشنهادی خرید و فروش سهام و قدر مطلق کل اقلام تعهدی غیرعادی، رابطه مثبت و معنی دار وجود دارد.

• • فرضیه سوم: بین دامنه تفاوت قیمت پیشنهادی خرید و فروش سهام و قدر مطلق کل اقلام تعهدی، با در نظر گرفتن اثرات متغیرهای کنترلی نقدشوندگی سهام، اندازه شرکت، نسبت مالکیت نهادی و تغییرپذیری بازده سهام، رابطه مثبت و معنی دار وجود دارد.

• فرضیه چهارم: بین دامنه تفاوت قیمت پیشنهادی خرید و فروش سهام و قدر مطلق کل اقلام تعهدی غیرعادی، با در نظر گرفتن اثرات متغیرهای کنترلی نقدشوندگی سهام، اندازه شرکت، نسبت مالکیت نهادی و تغییرپذیری بازده سهام، رابطه مثبت و معنی دار وجود دارد.

نتایج حاصل از تحلیل داده ها حاکی از این است که میان اقلام تعهدی غیرعادی و عدم تقارن اطلاعاتی، رابطه مثبت و معنی داری وجود دارد، به طوری که با افزایش میزان اقلام تعهدی غیرعادی، عدم تقارن اطلاعاتی نیز افزایش می‌یابد. با این حال، نتایج تحقیق، رابطه معنی داری را میان قدر مطلق کل اقلام تعهدی و عدم تقارن اطلاعاتی، نشان نمی‌دهد. همچنین یافته های تحقیق بیان گر وجود یک رابطه منفی و معنی دار میان نقدشوندگی سهام، اندازه شرکت و نسبت مالکیت نهادی با عدم تقارن اطلاعاتی است. در ارتباط با تغییرپذیری بازده سهام نیز نتایج نشان دهنده وجود یک رابطه مثبت و معنی دار میان عدم تقارن اطلاعاتی و تغییرپذیری بازده سهام است.

بررسی نقش اطلاعات حسابداری در کاهش عدم تقارن اطلاعاتی در بورس اوراق بهادار تهران (قائمی و وطن پرست، ۱۳۸۴).

در این مقاله، نقش اطلاعات حسابداری در کاهش عدم تقارن اطلاعاتی در بورس اوراق بهادار تهران مورد بررسی قرار گرفته است. از جمله اطلاعات منتشر شده از سوی شرکت‌ها، اعلان سود برآوردی هر سهم برای سال مالی آینده است. در این پژوهش وجود سطح عدم تقارن اطلاعاتی و تأثیر آن بر روی قیمت سهام و حجم مبادلات در روز قبل و بعد از اعلان سود برآوردی هر سهم مورد بررسی قرار گرفته است. جامعه آماری این تحقیق، متشکل از ۱۲۱ مورد اعلان سود برآوردی شرکت‌ها در طول سال‌های ۱۳۸۳-۱۳۸۱ است. فرضیه های این تحقیق به صورت زیر می‌باشد:

• • فرضیه ۱: دامنه قیمت پیشنهادی خرید و فروش سهام قبل از اعلان سود نسبت به دامنه قیمت پیشنهادی خرید و فروش سهام پس از اعلان سود بیشتر است.

• • فرضیه ۲: حجم مبادلات قبل از اعلان سود، بیشتر از حجم مبادلات پس از اعلان سود است.

• فرضیه ۳: اعلان سود منجر به تعدیل قیمت سهام می‌شود.

نتایج حاصل از این تحقیق نشان می‌دهد که در طی دوره مطالعه، عدم تقارن اطلاعاتی در بورس اوراق بهادار تهران بین سرمایه گذاری وجود داشته و این امر در دوره های قبل از اعلان سود به مراتب بیشتر از دوره های پس از اعلان سود است. هم چنین مشخص شد که عدم تقارن اطلاعاتی با حجم مبادلات و قیمت سهام مرتبط بوده است به طوری که در دوره قبل از اعلان سود حجم مبادلات افزایش یافته و قیمت سهام شرکت‌ها نیز دچار نوسان شدند.

احمد پور و عجم (۱۳۸۹) در بررسی رابطه بین کیفیت اقلام تعهدی و عدم تقارن اطلاعاتی در شرکت‌های پذیرفته شده در بورس پرداختند و نشان دادند که کیفیت اقلام تعهدی شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران تأثیر معنی داری بر میزان عدم تقارن اطلاعاتی ندارد.

۲-۱۳-۲ پژوهش‌های خارجی

چن^[۲۸] (۲۰۰۹) به بررسی اثر هموارسازی سود بر عدم اطمینان اطلاعاتی، بازده سهام و هزینه سرمایه پرداخت. نتایج نشان می‌دهد که هموارسازی سود منجر به کاهش عدم اطمینان اطلاعاتی واحد تجاری می‌شود. شواهد حاکی از آن است که بازار، هموارسازی سود را ارزش گذاری کرده و پاداشی را برای واحدهای تجاری هموار کننده سود در نظر می‌گیرد، به طوری که واحدهای تجاری هموار کننده سود به طور معناداری بازده غیرعادی بالایی را در بازه زمانی اعلام سود دارند. در نهایت، هموارسازی سود هزینه سرمایه واحد تجاری را کاهش می‌دهد.

لافلند^[۲۹] (۲۰۰۷) و همکاران استدلال می‌کنند که کاربرد فرصت‌طلبانه هموارسازی سود ممکن است بر شفافیت داده های حسابداری گزارش شده تأثیر معکوس بگذارد. از نتایج اقتصادی عدم شفافیت این است که بر سطح رضایت سرمایه گذاران برای معامله سهام شرکت اثر می‌گذارد؛ در نتیجه شفافیت کم یا کاهش یافته باعث کاهش نقدشوندگی، افزایش ریسک نقدشوندگی و افزایش هزینه سرمایه می‌شود. هزینه بالای معاملات مربوط به سهام با نقدشوندگی پایین، ممکن است باعث ابهام و عدم کشف قیمت سهم شود.

زو^[۳۰] (۲۰۰۷) در پژوهشی با طبقه بندی شرکت‌ها به مراحل رشد، بلوغ و افول به بررسی تأثیر چرخه عمر بر میزان مربوط بودن معیارهای ریسک پرداخت. یافته های وی نشان می‌دهد که میزان مربوط بودن و نیز توان توضیحی افزاینده معیارهای ریسک در مراحل مختلف چرخه عمر تفاوت معناداری با یکدیگر دارند. توان توضیحی افزاینده معیارهای ریسک در مرحله افول، دارای بیشترین مقدار و در مرحله بلوغ دارای کمترین مقدار هستند.

باچاریا و همکاران^[۳۱] (۲۰۰۹) خاطر نشان کردند که اگرچه سود یکی از مهم‌ترین ارکان افشای عمومی است، ولیکن تحقیق وی مبنای درستی جهت استنباط یک رابطه منطقی بین کیفیت سود و عدم تقارن اطلاعاتی ارائه نمی‌دهد. آن‌ ها دلایل متفاوتی را برای دستیابی ‌به این نتایج با بهره گرفتن از اندازه های کوچک‌تر نمونه و شرکت‌های فرعی ذکر کردند.