با اعتقاد بر این موضوع بازی درمانی شناختی-رفتاری، با ترکیب اقدامات شناختی و رفتاری در یک الگوی بازی درمانی ایجاد شده، توسط نل( ۱۹۹۵) به ادبیات روان درمانی معرفی شد(مارک­ای، ۱۹۹۸). بازی درمانی شناختی رفتاری یک درمان نفوذ پذیر توسعه یافته است که بر قابلیت انعطاف کودکان کوچکتر تکیه می­ کند، انتظار برای بیانات شفاهی با کودکان را کاهش داده و اعتماد به رویکرد تجربی را افزوده است. بازی درمانی شناختی رفتاری اقتباس نسبتا منحصر به فردی از درمان شناختی-رفتاری ویژه بزرگسالان است که برای کودکان پیش دبستانی و سال­های اول مقطع دبستانی توسعه یافته است. پیش از آغاز آن، بیشتر تکنیک های بازی ردمانی یا مبتنی بر تئوری‌های روان پویشی یا درمانجو محور بودند. با هر دو دیدگاه نظری پیشین، بازی درمانی ساختار نیافته و توسط کودک هدایت می شد. بازی درمانی شناختی-رفتاری یک دیدگاه نظری جدید در روان درمانی کودک فراهم می‌کند، که در آن­ها مهم ترین تفاوت‌ها بین این نوع بازی درمانی و بازی درمانی های دیگر شامل ساختار آن، اجرا روانی-تربیتی، و دیدگاه های معطوف بر هدف و مشارکتی می‌باشد فیعنی، هم توسط کودک و هم درمانگر هدایت می شود( نل، ۲۰۰۶). چارچوب نظری این درمان شناختی مبتنی بر مدل شناختی اختلالات هیجانی است. این مدل بر پایه­ تعامل شناخت، هیجانات و رفتار قرار دارد. رفتار آشفته بیانگر تفکر غیر منطقی است و درمان بر اساس تغییر شناختی است. در زمان کار با کودکان با بهره گرفتن از این مدل، مداخلات متمرکزند بر کمک به کودک برای فرمول بندی تفکراتی که باید با موقعیتشان سازگار شوند، نه این کودک را وادار کند همانند یک بزرگسال بیاندیشد.(امجدی فر، ۱۳۸۵). بازی درمانی شناختی-رفتاری به طور شاخص یک مدل سازی ترکیبی از مهارت‌های مقابله ای سازگارانه است. در طول استفاده از بازی، تغییر شناختی به طور غیرمستقیم مورد مکالمه قرار می‌گیرد و بیشتر رفتارهای سازگارانه به کودکان معرفی می شود. این طرح برای استفاده با بسیاری از مداخلات شناختی و رفتاری ویژه فراهم آمده است. در ترکیب های این نوع بازی، نتیجه کلی و پیشگیری از عود، از ویژگی های مهم به شمار می­روند. با اصلاحات و تغییرات جزئی بسیاری از اصول درمان شناختی همانند آنجه برای استفاده با بزرگسالان طراحی شده برای بچه های کوچکتر هم قابل استفاده است( نل، ۱۹۹۸).

نل( ۱۹۹۸) معتقد است درمان های شناختی-رفتاری برای کودکان و بزرگسالان از دو جهت”ارزیابی” و “مداخله” باهم متفاوتند:

۱-ارزیابی: همانند تمامی رویکردهای درمانی، اولین تکلیفی که توجه درمانگر را به خود جلب می‌کند “ارزیابی” است. اساسا ارزیابی در بازی درمانی شناختی-رفتاری متفاوت از سایر ارزیابی های بالینی کودک نیست. باید بررسی شود که کجا کودک در مسیر رشد نرمال و کجا رشد نرمال به انحراف کشیده می شود. اما تعیین انحرافات، کمبودها و نواقص شناختی در کودکان نسبت به بزرگسالان دشوارتر است و در این خصوص توجه به حساسیت مراحل و فرآیندهای رشدی نکته ای بسیار ظریف است. توانایی کودک برای انتقال آشفتگی و پریشانی­اش با مصاحبه­ی مستقیم با او مشخص نمی شود، اما از طریق یک مصاحبه والدینی، مشاهده رفتار کودک، آشکارسازی غیر مستقیم احساسات در طول بازی مشخص می­گردد.

تفاوت دیگر در ارزیابی کودکان، نیاز به جمع‌ آوری اطلاعات از منابع متعدد است. از یک دیدگاه شناختی چه برای کودکان و چه برای بزرگسالان به تعیین خود بیانگری ها، اسنادها، باورها ‌و فرضیات شخصی تأکید زیادی دارد. این اطلاعات در خصوص بزرگسالان با استفاده مستقیم از مصاحبه، خودبازنگری، خودسنجی و تکنیک های نمونه برداری و یادداشت افکار به دست می ­آید. درمورد کودکان اطلاعات مشابه به صورت اندکی استنباطی تر، از طریق مشاهده و گزارش والدین و مصاحبه با بزرگسالانی که در تعامل نزدیک با کودک هستند، ارزیابی بازی، آزمون های روان شناختی سنتی، و آزمون­های خلق شده توسط درمانگر جمع ­آوری می شود.

۲- مداخله: ارزیابی، با معرفی مداخلات طراحی شده برای افزایش قابلیت های رفتاری، اصلاح شناخت­های ناسازگارانه، و فراگیر نمودن انواع سازگارانه­ی شناخت ها دنبال می­ شود. در این بخش مداخلات درمان شناختی-رفتاری باید همانند تکنیک­های ارزیابی برای بازی درمانی شناختی-رفتاری در کودکان تعدیل یابند. با این حال برقراری هماهنگی بین سطح رشدی کودک و پیچیدگی مداخله های مورد نظر بسیار دشوار است و توانمندی های کودک باید در نظرگرفته شوند. بر همین اساس بازی درمانی شناختی-رفتاری بر استفاده­ تکلیف های زبانی پیچیده تأکید نمی کند.

بازی درمانی شناختی-رفتاری برای درمان کودکان دارای اختلالات هیجانی، کوتاه مدت، محدود به زمان، دارای ساخت رهنمودی، مشکل مدار و وابسته به رابطه درمانی بی عیب و نقص است. در این رویکرد هر دو روش استقرایی و سقراطی حائز اهمیت هستند و استفاده از فعالیت های بازی به عنوان وسیله­ ارتباطی بین درمانگر و کودک استوار است. بازی درمانی شناختی-رفتاری به سایر بازی درمانی ها شبیه است اما ازنظر فلسفه­ی مربوطه به تشکیل اهداف وانتخاب مواد و فعالیت های بازی و کاربرد درمان به منظور آموزش و بهره گیری از تحسین و تفسیر با سایرین فرق دارد. و در حکم مداخله­ فعالی است که درمانگر و کودک جهت تشکیل اهداف و انتخاب مواد و فعالیت های بازی با هم کار ‌می‌کنند( نل، ۱۹۹۸).

انواع تکالیفی که می توان مورد استفاده قرار داد، بسیار است و به قوه­ی ابتکار درمانگر بستگی دارد. هنر، موسیقی، اسباب بازی ها و سایر ابزار های غیر کلامی استفاده می­شوند. مثالها شامل: الف) تصاویری از صورت ها که احساسات مختلف را بیشتر از اصطلاحات کلامی نمایش می‌دهد، ب) موسیقی که خلق های مختلف را مجسم می‌کند، و ج) عروسک های خیمه شب بازی و عروسک های خزی که در نقش احساسات و رفتارهای مختلف، نمایش اجرا ‌می‌کنند. با این حال تمرکز بر ابزار کلامی نمایش گرچه کمتر صورت ‌می‌گیرد، اما رشد زبان باید در سطح متناسب سنی تشویق و تقویت شود. توجه نمودن به عاطفه نیز می‌تواند کودک را در هماهنگی بین احساسات و یادگیری ابراز رفتارهای ناسازگارانه در مسیرهای سازگارانه – هم به صورت کلامی و هم غیر کلامی – یاری دهد(نل، ۱۹۳۳، به نقل از نل، ۱۹۹۸). همانند درمان‌های شناختی رفتاری، بازی درمانی مبتنی بر این رویکرد، نیز مؤلفه‌ های ضروری برای درمان اختلالات اضطرابی را شامل می­ شود(آموزش روانی، مدیریت و کنترل جسمانی یا تن آرامی، بازسازی شناختی، آشکار سازی احساسات و جلوگیری از عود) و می ­توانند با جرح و تعدیل مورد استفاده قرار گیرند. سایر مداخلات رفتاری در بازی درمانی شناختی-رفتاری عبارتنند از: حساسیت زدایی منظم، کنترل وابستگی، تقویت مثبت، شکل دهی، خاموش سازی و تقویت سایر رفتارها، ضعیف کردن محرک ها، مدل سازی، کنترل خود، و درگیر ساختن والین در درمان( نل، ۲۰۰۶).

مفاد سند در صورتی معتبر است که مخالف قوانین نباشد(مادّه ۱۲۸۸ قانون مدنی). بدیهی است که تشخیص این مخالفت که باعث سلب اثر و اعتبار از سند خواهد شد، بر عهده دادرس است .

همچنین ، به موجب مادّه ۲۰۹ قانون آیین دادرسی مدنی جدید هرگاه سند معیّنی که مدارک ادّعا یا اظهار یکی از طرفین است نزد طرف دیگر باشد ، به در خواست طرف باید آن را ابراز کند؛ و اگر طرف مقابل به وجود سند نزد خود اعتراف ولی از ابراز آن امتناع کند، دادگاه این امتناع را می‌تواند از قراین مثیبته ادّعای طرف بداند .

همین طور است خودداری بازرگانی که به دفاتر او استناد شده از ابزار آن دفاتر ، که دادگاه طبق ذیل مادّه ۲۱۰ قانون موصوف می‌تواند این امتناع را از جمله قراین مثبته ادّعای طرف قرار دهد، مگر این که بازرگان تلف دفتر یا عدم دسترسی به آن را ثابت کند.

طبق مادّه ۱۲۹۸ قانون مدنی نیز دفتر تاجر در مقابل غیر تاجر فاقد سندیّت اعلام و تصریح شده است که فقط ممکن است جزء قراین و امارات قبول شود. بدیهی است که مرجع تشخیص این اماریّت کسی جز دادرس نیست، زیرا مقصود از قراین و امارت مورد سخن ،« اماره قضایی» است نه قانونی، و ارزش و اعتبار آن تابع اوضاع و احوال و نظر قاضی دادگاه است. (کاتوزیان،ناصر،همان،ص۷۸۹،توضیحات ماده ۱۲۹۸،بند۴)

۳-۴-۳ گواهی

شهادت یا گواهی عبارت است از اخبار شخص از امری به نفع یکی از طرفین دعوی و به زیان دیگر(امامی ،سید حسن،همان،۱۸۹) طبق بند ۳ مادّه ۱۲۵۸ قانون مدنی شهادت یکی از دلایل اثبات دعوی به شمار آمده است و در فقه اسلام نیز چنانچه از حیث شرایط شخص شاهد و تعداد آن ها نقصی نباشد، به عنوان « بیّنه» برای اثبات دعوی نزد حاکم حجّت شمرده شده است.

قانون آیین دادرسی مدنی جدید در مبحث چهارم از فصل دهم باب سوم ، در مقام بیان مقرّرات رسیدگی به دلایل از گواهی بحث کرده که موادّ ۲۲۹ تا ۲۴۷ را به خود اختصاص داده و در مادّه‌۲۴۱ تصریح ‌کرده‌است : «تشخیص ارزش و تاثیر گواهی با دادگاه است» . ‌بنابرین‏ اگر دادرس بعد از استماع گواهی گواهان یک طرف درجلسه رسیدگی ، با دقّت در نحوه اظهار مطالب و حالات روحی گواهان در مقام پاسخ به پرسش‌های دادگاه ( مانند اضطراب یا تغییر رنگ یا تأمل و مکث زیاد در ادای گواهی ) و نیز با مقایسه پاسخ‌ها و اظهارات چند گواه ، شهادت آن ها را تلقی و نادرست ارزیابی کند؛ و یا مؤدّای گواهی گواهان را مغایر اوضاع و احوال مسلّم قضیّه یا مخالف اقاریر و اعترافات ذینفع بداند ، به تشخیص خود گواهی آنان را فاقد اعتبار و غیر مؤثّر در دعوی اعلام خواهد کرد. بدیهی است که نظر دادرس در ردّ گواهی گواهان باید در دادنامه به طور مستدل بیان گردد تا امکان نظارت و بازبینی در استدلال مذبور در مراحل بعدی رسیدگی فراهم باشد.

۳-۴-۴ معاینه محل و تحقیق محلّی

از معاینه محل و تحقیق محلّی در مادّه ۲۴۸ تا ۲۵۶ قانون آیین دادرسی مدنی جدید در فصل « رسیدگی به دلایل » سخن به میان آمده است.

طبق مادّه ۲۵۰ قانون مرقوم اگر مبنای رأی‌ دادگاه معاینه محل یا تحقیقات محلّی باشد، اجرای قرارهای مذکور باید لزوماًً توسط شخص قاضی صادر کننده رأی‌ صورت گیرد، و اگر در خارج از حوزه دادگاه و به وسیله دادگاه محل انجام پذیرد ، به شرطی معتبر است که گزارش انجام دهنده تحقیقات مورد وثوق و اطمینان دادرس صادر کننده رأی‌ باشد.

مادّه ۲۵۵ همان قانون با صراحت بیشتر مقرّر داشته است :« اطّلاعات حاصل از تحقیق و معاینه محل از امارت قضایی محسوب می‌گردد که ممکن است موجب علم یا اطمینان قاضی دادگاه یا موثّر در آن باشد».

با این کیفیّت تردیدی نیست که آنچه معیار دلیلیّت تحقیق و معاینه محل است ، علم یا اطمینانی است که می‌تواند برای قاضی ایجاد کند؛ همان گونه که برخی از استادان آیین دادرسی مدنی در این باره نوشته اند :« از تحقیق محّلی باید برای دادرس نسبت به حقّانیّت یا عدم حقّانیّت ادّعای در خواست کننده آن علم حاصل شود» و یا :« معاینه محل طریقه ای است که موجبات علم قاضی را به وسیله تحصیل معرفت شخصی در امور مختلفٌ فیه فراهم می آورد.».(متین دفتری،احمد،همان،ص۴۰۲و۴۳۳)

۳-۴-۵ رجوع به کارشناس:

از این دلیل در مادّه‌۲۵۷ تا ۲۶۹ قانون آیین دادرسی مدنی جدید بحث شده است و طبق مادّه‌۲۵۷ دادگاه اختیار دارد رأساً ( بدون نیاز به تقاضا یا استناد یکی از دو طرف دعوی) و یا به خواست هریک از اصحاب دعوی قرار ارجاع به کارشناس صادر کند و نظر اهل فن و حرفه و تخصٌّ معیّنی را در زمینه موضوع مورد نیاز به دست آورد.

اعتبار و تاثیر نظر کارشناس یا هیئت کارشناسان منتخب دادگاه نیز بسته به آن است که دادرس نظر ابرازی را مطابق با اوضاع و احوال محقّق و مسلّم مسأله تشخیص دهد و گرنه قابل ترتیب اثر نخواهد بود . در این باره در مادّه‌۲۶۵ قانون یادشده آمده است :« در صورتی که نظر کارشناس با اوضاع و احوال محقّق و معلوم مورد کارشناسی مطابقت نداشته باشد، دادگاه به آن ترتیب اثر نخواهد داد.»

مفاد این مادّه در مادّه ۴۶۰ قانون آیین دادرسی مدنی مصوّب ۱۳۱۸ نیز تصریح شده بود و بعضی از نویسندگان حقوق مدنی در مقام بیان علّت عدم متابعت دادگاه از نظر کارشناس در فرض مطابقت نداشتن آن با اوضاع و احوال محقّق و معلوم مسأله ، نوشته اند :« …. زیرا در این صورت دادگاه علم به بطلان نظر کارشناس پیدا می‌کند »( متین دفتری،احمد،همان،ص۲۴۶)

۳-۴-۶ امارات

از امارات در قانون مدنی در مادّه ۱۳۲۱ تا ۱۳۲۴ سخن گفته شده و در قانون آیین دادرسی مدنی سابق و لاحق عنوانی به آن اختصاص نیافته ، و تنها در مادّه‌۲۵۵ قانون آیین دادرسی مدنی جدید ( چنان که گذشت) اطّلاعات حاصل از تحقیق و معاینه محل از « اماره عبارت از اوضاع و احوالی است که به حکم قانون یا در نظر قاضی ، دلیل بر امری شناخته می شود» . ‌بنابرین‏ امارات به دو دسته « امارات قانونی» و « امارات قضایی» تقسیم شده است که تعریف امارت قانونی و قلمرو اعتبار آن در موادّ ۱۳۲۲ و ۱۳۲۳ همان قانون بیان گردیده و سپس مادّه ۱۳۲۴ امارات قضایی را چنین توضیح می‌دهد :« اماراتی که به نظر قاضی واگذار شده ، عبارت است از اوضاع و احوالی در خصوص مورد و در صورتی قابل استناد است که دعوی به شهادت شهود قابل اثبات باشد، یا ادلّه دیگر را تکمیل کند».(کاتوزیان،ناصر،اثبات و دلیل اثبات،)اعتبار اماره مبتنی بر غلبه و ظاهر است و از همین رو همیشه می توان خلاف آن را اثبات کردو اصولاً در مقام تعارض بین دلیل و اماره ، مقدّم خواهد شد و بر اماره حکومت می‌کند .(امامی،سید حسن،حقوق مدنی،ص۲۱۱)

به نوشته برخی از استادان « اماره قضایی اوضاع و احوال مخصوص مورد دعوی است و وجدان دادرس را قانع می‌سازد و ‌بنابرین‏ دلالت آن بر واقع بیش از اماره قانونی است که بر مبنای ظنّ نوعی مورد اعتماد قانون‌گذار قرار دارد . در واقع اماره قانونی دلیل واقعی نیست و اماره قضایی دلیل است . ‌بنابرین‏ هرگاه اماره قانونی و قضایی با هم تعارض داشته باشد ، اماره قضایی مقدّم است »(کاتوزیان ،ناصر،همان،ص۷۷۹ ،توضیحات ماده ۱۳۲۴،بند۱)

تعریفی که راغب از فساد ارائه می‌دهد، به نظر می‌رسد تعریف جامعی است که مصادیق دیگر فساد را نیز در خود جای می‌دهد. تتبع در آیات قرآن نیز مؤید کلام راغب است؛ زیرا به رغم آنکه معنای فساد ‌در سوره روم آیه ۴۱ « ظهر الفساد فی البر و البحر بما کسبت ایدی الناس » به مفهوم قحطی ‌و خشکی و در سوره قصص آیه ۸۳ « للذین لا یریدون علواً فی الارض و لا فساداً» به معنای گرفتن مال دیگری به قهر و غلبه و به صورت ظالمانه و در سوره انبیاء آیه ۱۲۱ « لو کان فیهما الهه الا الله لفسدتا » به معنای بطلان و اضمحلال به کار رفته است، لیکن قدر جامع همگی آن ها تحقق امری بر ضد صلاح و خارج شدن امر از حالت اعتدال است.

با توجه به معنای لغوی فساد می توان قتل، ظلم، کفر، جنگ، تضییع حقوق دیگران و اخلال در احکام الهی، قوانین ومقررات اسلامی را که همگی ضد اصلاح اند، از مصادیق افساد برشمرد.

۱-۲-۳-۲- سعی

واژه سعی و مشتقات آن در قرآن کریم در ۲۶ مورد به کار رفته است. سعی در لغت به معنای راه رفتن ( فیروزآبادی، ۱۴۲۴: ۱۱۶۵ ) عمل، کسب و تصرف در چیزی، دویدن آهسته یا راه رفتنی که بین دویدن ورفتن عادی باشد (جوهری، ۱۴۲۰: ۳۴۵ )

جدیت در انجام کار ، تلاش، کوشش و جهد و معانی دیگری به کار رفته است.

سعی راه رفتن سریع و تند است که در حد دویدن است. این کلمه برای نشان دادن جدیت در انجام کاری استعمال می شود، خواه آن کار بد باشد یا خوب .

یکی از محققان نیز پس از بیان معانی مختلف سعی می نویسد: اصل در ماده سعی عبارت است از مرتبه ای از جهد و کوشش… این معنا در هر موردی به حسب خودش به کار می رود . با تأمل در معانی سعی مانند عمل، کسب، جهد، راه رفتن سریع و همچنین با توجه به فهم عرف از واژه سعی، این احتمال تقویت می شود که هرگاه قرینه ای در بین نباشد، باید سعی را به همان معنای جدیت در انجام کار و جهد و کوشش گرفت. در هر حال واژه سعی اگر معنای دیگری نیز داشته باشد، در آیه افساد « مائده، ۳۳ » به همان معنای جدیت در امر به کار رفته است. ( راغب، ۴۱۱:۱۴۲۴ )

۱-۲-۳-۳- فی الارض

با وجود روشن بودن معنای این عبارت، ‌در مورد اینکه مقصود از « فی الارض » چیست، دو احتمال وجود دارد؛ احتمال نخست آن است که محل حلول فساد و ظرف ارتکاب این گناه کره خاکی زمین است. ‌به این ترتیب افساد فی الارض بر هر گناهی که در روی زمین صورت گرفته باشد، صادق خواهد بود؛ هر چند گناهی کوچک و در محلی دور از چشم دیگران ـ مثلاً خانه ای ـ بوده و اثر تخریبی آن از همان محدوده کوچک فراتر نرود. احتمال دیگر آن است که قید « فی الارض » کنایه از گستردگی عمل مرتکب ‌و گویای بر پا کردن فساد در منطقه یا ناحیه‌ای از زمین باشد. این احتمال با برداشت مفسران و فقها و نیز فهم عرفی از این عبارت مناسب تر است.

در چگونگی جمع بین دو آیه ۳۲ و ۳۳ سوره مائده دو قول وجود دارد. بر اساس قول نخست « فساد فی الارض» که در آیه ۳۲ آمده است، با « یسعون فی الارض فساداً » که در آیه ۳۳ آمده است، به یک معنا بوده و عبارت «‌یسعون فی الارض فساداً» به معنای « یفسدون فی الارض فساداً » می‌باشد. بر اساس قول دیگر که به احتیاط نزدیک تر است، عبارت آیه ۳۳، بیان شرط « افساد فی الارض » است؛ این گونه که علاوه بر تحقق « فساد فی الارض » در خارج، باید مرتکب در بر پا کردن فساد سعی و تلاش و جدیت نیز داشته باشد. البته در بسیاری از موارد صرف آثار گسترده نامطلوب عمل مرتکب می‌تواند حاکی از سعی او در افساد تلقی گردد.

با توجه ‌به این مقدمه، معنای افساد فی الارض مطابق قول نخست بر پا کردن فساد در منطقه و یا ناحیه ای از زمین است. تحقق چنین فسادی به آثار تخریبی گسترده و وسیع است. بر اساس قول دوم، معنای « فساد فی الارض » نیز عبارت است از کوشش و تلاش مستمر برای بر پا کردن فساد و آلوده سازی ناحیه و منطقه ای از زمین. قید تلاش و کوشش از عبارت (یسعون) و قید بر پا کردن فساد در ناحیه ای از زمین از عبارت( فی الارض) و قید تداوم و استمرار عمل و اصرار بر آن از هیئت مضارع ( یسعون) به دست می‌آید.

۱-۲-۴- بغی

بغی در لغت دارای معنای متعددی است به معنی تعدى ، یعنی هر چیزی که از حد خود تجاوز کند؛ یعنی افراط کردن بر مقداری که حد آن حد شیء است آمده است . همچنین به معنی طلب توأم با تجاوز از حد آمده است . این معنا با مطلق تجاوز قابل جمع است؛ زیرا تجاوز، از طلب جدا نیست. هر جا که تجاوز هست، طلب نیز هست (قرشى،۲۰۷:۱۳۷۴ ) واژه « بغی » در لغت « زنا » کردن، از حد خارج شدن و تعدی نمودن است و اسم فاعل آن « باغی » است. بغی به معنای فاسد کردن نیز به کار رفته است و گفته اند در اصل حسد ورزیدن است و ستمگر را باغی دانسته اند چون که حسادت ورزیدن نهایتاً به ستمگری و ظلم دست می آلاید. « بغی علی الناس، یعنی به مردم تعدی و ستم کردن». ( اصغری ، ۱۳۹۰ : ۴۱ )

همچنین بغی به زن زناکار نیز اطلاق گردیده است چراکه از حد عفاف و پاکدامنی تجاوز ‌کرده‌است. (پیوندی ،۱۳۸۸: ۱۱۶ ) . فقیه عظیم الشأن و بزرگ تشیع حسن بن یوسف بن مطهر معروف به علامه ی حلی از فقهای قرن هفتم هجری، اهل بغی و بغات را چنین تعریف ‌کرده‌است: « باغی و اهل بغی » هر کسی است که بر امام و پیشوای عادل خروج کند و مسلحانه بشورد. جهاد این فرقه با دعوت و درخواست آن امام و یا کسی که آن را امام تعیین و منصوب کرده باشد بر مسلمانان واجب است به طور کفایی، مگر آن که توبه نمایند و… . ابوالقاسم، نجم الدین، جعفر بن حسن، معروف به محقق حلی نیز « بغات » را به همین تعریف ‌کرده‌است. ( شکوری، ۱۵:۱۳۷۷)

پس تا این جا هم معنای لغوی و هم معنای اصطلاحی و فقهی بغی و باغی معلوم شد. فقها، جنگ جمل، نهروان و صفین را نمونه ی تاریخی جنگ با اهل بغی معرفی کرده‌اند.

۱-۳- مستندات جرم بغی

جرم بغی در منابع اسلامی آمده است و این مستندات شامل قرآن و سنت می‌باشد که به صورت جداگانه مورد بررسی قرار می‌گیرد :

۱-۳-۱- قرآن کریم

در قرآن آیات بسیاری موجود است که کلمه بغی در آن ها به کار رفته است و هر کدام دارای اشتقاقاتی از ریشه بغی می‌باشند. اما در آیه ۹ سوره حجرات واژه ( بغی و بغت) به معنای مورد نظر ما به کار رفته است. در این آیه خداوند می فرماید: « و ان طائفتان من المومنین اقتتلوا، فاصلحوا بینهما، فان بغت احدیهما علی الاخری فقاتلوا التی تبغی حتی تفئی الی امر الله فان فائت فاصلحوا بینهما بالعدل و اقسطوا، ان الله یحب المقسطین »

خداوند متعال در آیه ۹ سوره حجرات میفرماید: « هرگاه دو گروه از مؤمنان با هم به نزاع و جنگ پرداختند، در میان آن ها صلح برقرار سازید؛ و اگر یکى از آن ها بر دیگرى تجاوز کند، با طائفه ظالم پیکار کنید تا به فرمان خدا بازگردد. هرگاه در میان آن دو بر طبق عدالت صلح برقرار سازید، و عدالت پیشه کنید که خداوند عدالت پیشگان را دوست دارد. »

حکم این آیه، عام است، وحکم قتال، به صفت بغی تعلق گرفته است؛ بدون اینکه فرد خاصی را مقید کرده باشد. در تفسیر این آیه آمده است درصدد بیان احکام مترتب بر باغیان است؛ فرقی نمی کند که از جانب دولتی بر دولت دیگر، یا از جانب گروهی ‌بر گروه دیگر باشد.

۲-۸-­ معرفی منطقه ایلام و جاذبه­های طبیعی آن

استان ایلام درعرض ۳۱ درجه و ۵۸ دقیقه تا ۳۴ و ۱۵ درجه شمالی از خط استوا و طول شرقی ۴۵ درجه ۲۴دقیقه تا ۴۸ درجه و۱۰ دقیقه از نصف النهار گرینویچ به شکل یک متوازی الضلاع در جنوب غربی کشورمان ایران جای دارد.

این استان از شمال با استان کرمانشاه از جنوب با استان خوزستان از شرق با استان لرستان و از غرب با کشور عراق (با طول مرز مشترکی در حدود ۴۰۰ کیلومتر ) همسایه ‌می‌باشد. مساحت استان ایلام در حدود ۱۹۰۸۶ کیلومترمربع (زنده دل و همکاران) ‌می‌باشد استان ایلام دارای ۹ شهرستان ایلام، مهران،آبدانان، دره شهر، دهلران، سیروان، چرداول، ملکشاهی و بدره ‌می‌باشد.

“ایلام”خاستگاه مردمانی است کــــه ورق ورق تــاریخ دیرپای ایران را تجربه کرده ­اند. اعتبار دیرینه این خاک و بوم در کنار جنگل­های انبوه “بلوط و بنه” و از حرکت و خروش رودهای سیمره و کنجانچم به آن زیبایی محصور کننده ­ای بخشیده و پرتوهای روح افزای آفتاب از فراز کوه­های قد کشیده کبیرکوه، مانشت و دینارکوه سرزمین طلوع خورشید را به زیباترین عروس در دامنه زاگرس بزرگ تبدیل ‌کرده‌است. دره­های شگفت، رودها و آبشارهای طرب انگیز، غــــارهای بی­نظیر، کوه­های سر به فلک کشیده، اقلیم­های متنوع آب و هوایی، هم جواری دیدنی کوه و دشت، سادگی هزار رنگ طبیعت وحشی، صداقت فرهنگ و هنر و چشم اندازهای بدیع، ایلام، سرزمین رنگ­ها را به شاهکار خلقت ایران تبدیل ‌کرده‌است. استان ایلام همچون ستاره­ای تابناک بر آسمان تاریخ و فرهنگ ایران زمین می­درخشد و آثار تاریخی بسیار فراوان به جای مانده از تمدن­های گذشته حکایت از ریشه­دار بودن تاریخ و فرهنگ این دیار در قرن­های گذشته دارد براستی دیار ایلامیان که از هزاره­های قبل از میلاد تاکنون به صلابت قلاقیران بوده است و آوازه مـــــردان و زنان سخت کوش و حماسه ساز آن در بزم و رزم دهل و سرنا شنیده می­ شود به عنوان استانی میهمان­نواز پذیرایی گردشگران و دوستداران خویش است. آری ایلام قــــاب دیدگان هــــر بیننده­ای را می­نوازد و دهان هر گردشگری را به شگفتی و حیرت وا می­دارد. اینک ای دوستدار زیبایی­ها، ایلامیان خون­گرم، با سفره ­های گشوده صفا و صمیمیت و یک رنگی میزبان حضور سبز گردشگران عزیز هستند تـــا با دیدن شگفتی­های سرزمین رنگ­ها و ناشناخته­های گردشگری لحظاتی را در این استان میهمان دیدگانشان باشید. فرقی نمی­کند چه فصلی باشد …آغوش ایلام برای وصل گشوده است، چه در بهار زیبا و فرح بخش، تابستان خنک و دلچسب، پاییز هزار رنگ و چه زمستان سپید و پر برف… (پورتال سازمانی و اطلاع رسانی استانداری ایلام).

برخی از جاذبه­های طبیعی استان ایلام عبارت اند از:

۲-۸-۱-­ آبشارها

در استان ایلام تعداد معدودی آبشار وجود دارد که هر کدام فضای طبیعی دلنشینی را ایجاد کرده ­اند و با وجود محدودیت و سختی دسترسی به آن­ها جاذب جمعیت بازدید کننده هستند که برخی از آن­ها عبارتند از:

۲-۸-۱-۱-­ آبشار چم آو

این آبشار در فاصله ۱۸ کیلومتری مسیر ایلام به صالح و درحد فاصل روستای چم آو و منطقه عمومی ماربره در میان تخته سنگ­ها جریان دارد آب این آبشار که از کوه­های ایلام سرچشمه ‌می‌گیرد، پس از طی مسافتی کوتاه به رودخانه گدارخوش می­ریزد.

۲-۸-۱-۲-­ آبشار آبتاف

آبشار آبتاف در مسیر میمه به پهله زرین آباد شهرستان دهلران واقع شده است. آبشار آبتاف در زمره آبشارهای زیبای استان ایلام است که از پیرامون آن به عنوان تفرجگاه استفاده می­ شود.

۲-۸-۱-۳-­ آبشار سرطاف

آبشار سرطاف در شهرستان ایلام واقع شده است و یکی از تفرجگاه­های عمومی مردم ایلام ‌می‌باشد.

۲-۸-۱-۴-­ آبشار گچان

آبشار گچان در ۱۵ کیلومتری شمال شهر ایلام و در میان تنگ که خود یکی از تفرجگاه­های ایلام است قرار دارد. در این منطقه که کوه­های زیبا و معظم مانشت و قلارنگ به همراه گچان گویی به هم رسیده ­اند منظره بسیار زیبایی را ایجاد ‌کرده‌است. به گونه ­ای که در فصول بهار، تابستان و پاییز و حتی زمستان به علت دسترسی تقریبا راحت آن پذیرای خیل عظیم دوست­داران طبیعت است.

۲-۸-۲-­ پارک­های طبیعی

موقعیت کوهستانی، تنوع آب و هوا، بالا بودن مقدار نزولات جوی و دیگر خصوصیات طبیعی باعث شده که استان ایلام از جنگل طبیعی پوشیده شده باشد هر چند به مرور زمان از تراکم و وسعت اراضی جنگلی استان کاسته شده، لکن در حال حاضر نیز باقی مانده جنگل­های استان نسبت به برخی از استان­های کشور قابل توجه است و چشم اندازهای زیبایی از طبیعت استان را به نمایش می­ گذارد. این استان دارای جنگل های وسیع و متراکم با درختان تنومند در مناطق کوهستانی و بیشه شمالی استان ‌می‌توان مشاهده کرد که عمدتاًً از گونه بلوط هستند. نواحی جنگلی استان علاوه بر زیبائی­های طبیعی، دو نوع محصول سقز و کتیرا نیز دارد که به ویژه در گذشته درآمد قابل توجهی برای مردم بومی به بار آورده است. بر اساس گزارش اداره کل منابع طبیعی، مساحت جنگل­های استان حدود ۶۰۰ هزار هکتار برآورد شده است. انواع گونه­ های درختی آن عبارتند از: پسته کوهی، کیکم، زالزالک، بادام کوهی، زبان گنجشک، شِن، انجیرکوهی، ارغوان، گیلاس وحشی، مورد، کُنار و ارژن (ارجن).

مهم­ترین مکان­های تفریحی جنگلی موجود در استان عبارتند از:

۲-۸-۲-۱-­ پارک جنگلی چقاسبز «چقا جنگیه»

پارک جنگلی چقا سبز یکی از فضاهای زیبا و دلنشین ایلام است که شرایط طبیعی مناسبی را جهت گذران اوقات فراغت مردم فراهم آورده است. در مجاورت این پارک جنگلی که حدود ۴۰۰۰ هکتار وسعت دارد، محل دائمی نمایشگاه­ها و یک شهر بازی با تأسیسات مربوطه احداث شده است. در میان این جنگل انبوه که از درختان بلوط، پسته، زالزالک و انواع گونه­ های گیاه پوشیده شده است، درختانی همچون کاج و سرو، اقاقیا، ارجن، بادام کوهی و گردو کاشته شده است. این پارک جنگلی پرندگان کمیاب و زیبایی مانند بوتیمار نیز دارد. فضای این پارک از شرق به غرب به بزرگراه امام حسین (ع) و فرودگاه و از جنوب به دره دَزوَن کوه چاله سیه و هر قوتگه منتهی می­ شود.

۲-۸-۲-۲-­ دره ییلاقی هفتاو میشخاص «هفت آب»

مخالفین اطلاق دیه و ارش بر این منافع زائل شده بر این باورند که دستگاه ادراری این گروه از بیماران سالم بوده علت عدم کنترل دفع ادرار در آن ها به دلیل زوال عقل و عدم درک صحیح ایشان از محیط است ^[۸۲].در حالی که موافقین اطلاق دیه و ارش در زندگی نباتی ،معتقدند که زمانی به هر دلیلی سلب اختیار در کنترل ادرار صورت گیرد،منافع زائل گردیده لذا مستحق در یافت دیه می‌باشد.

با وجود تمام نظرات موافق و مخالف در این زمینه می توان با توجه به اقوالی که ‌در مورد دیه وجود دارد به نظر می‌رسد در احتساب دیه این قبیل افراد یکی از طرق ذیل را می توان اعمال کرد^[۸۳].

طریق اول : اینکه تمام اعضا و منافعی که کارایی ندارد چه از میان رفتن آن ها قطی باشد یا نباشد در نظر گرفته شود.

طریق دوم : اینکه در تعیین دیه مصدوم صرفاً دیه ی اعضا ومنافعی پرداخت شود که قطعاً و مسلماًً از بین رفته باشد (به عنوان مثال می توان دیه ی فلج دست و پا ، زوال عقل ، عدم کنترل ادرار و مدفوع را نام برد )

طریق سوم : تعیین یک دیه وبه لحاظ هزینه های گزاف درمانی و نگه داری فرد در مدت زمانی طولانی و نامعلوم خسارات مازاد بردیه مد نظر قرار گیرد.

اگر تعداد دیات را در نظر بگیریم یکی از طریق اول و دوم را باید اعمال کرد . طریق اول ‌به این دلیل که وقتی از بین رفتن توان یا حسی مسلم نباشد ،نمی توان دیه تعیین کرد . علاوه بر آن ، باید افزود که ‌در مورد برخی منافع ،مانند حس شنوایی این افراد به طور کامل از بین نمی رود بلکه درک شنوایی از میان رفته و قادر به درک صدا نمی باشند. سؤالی که به ذهن می‌رسد این است که آیا چنین عدم درکی همان از بین رفتن حس شنوایی مد نظر قانون گذار است ؟ در پاسخ باید گفت قانون گذار در قانون مجازات اسلامی ‌در مورد از بین رفتن شنوایی صحبت کرده و از درک شنوایی سخنی به میان نیاورده است وبه نظر می‌رسد با توجه به قانون ایجاب می‌کند که دیه از بین رفتن کامل شنوایی را در این خصوص اعمال ننماییم ( همان گونه که در رویه عملی هم غالبا پزشکان قانونی در این خصوص دیه تعیین نمی نمایند.

در برخی از روایات ‌در مورد دیه شنیدن ، آمده است که هر گاه مجنی علیه ادعا نماید که گوش وی نمی شنود به مدت یک سال باید صبر کند و بعد از یکسال با سوگند مجنی علیه ، مبنی بر از دست دادن شنوایی خود حکم پرداخت دیه داده می شود^[۸۴].

درخصوص پذیرش طریقه در تعیین دیه مصدومین منتهی به زندگی نباتی ، این سؤال به ذهن می‌رسد که آیا این تعداد دیه جوابگوی تمام خسارات متحمله چنین بیمارانی می‌باشد؟ این بیماران ممکن است . سال‌های سال در این وضعیت قرار بگیرند. هرچند تعداد دیه که تعلق می‌گیرد بالا باشد باز نمی توان به طور یقیین گفت که مبالغ جبران کننده ی تمام هزینه های درمانی و گزاف نگهداری می‌باشد. در حالی که می‌دانیم اصل در قانون ‌به این صورت است که کل خسارات جبران شود . در حالی که باید این را هم در نظر گرفت که محکوم کردن خاطی به دیات متعدد نوعی تکلیف مالایطاق است و محکوم علیه در بیشتر مواقع از پس این دیات بر نمی آید و نه تنها جبران خسارتی صورت نگرفته است بلکه آثار زیانباری در جامعه دارد .

حال به همان مسئله حل نشده ی خسارات مازاد بر دیه می‌رسیم . در زمان حاکمیت قانون مسئولیت مدنی ، شخص آسیب دیده می‌توانست به استناد قانون مذبورکلیه هزینه ها را که متحمل شده است از مسبب حادثه دریافت کند. ولی می‌دانیم می توان نظریه سوم را اعمال کرد و گفت در صورتی که یک دیه تعیین می شود وخسارات مازاد بر دیه واگر یک وحدت رویه ‌در مورد پذیرش مازاد بر دیه داشته باشیم توازنی در این زمینه برقرار می شود^[۸۵].

ولی در حال حاضر ‌در مورد این افراد یک دیه تعیین می شود . از طرفی دولت می‌تواند برای هزینه های درمان ونگهداری از بیمه استفاده کند ، اعم به صورت مشارکتی بین دولت و بیمه یا یکی از آن ها با فرد خاطی مسئول جبران باشد^[۸۶].

ه- چگونگی ارزیابی خسارت در صورت وجود اسباب مشترک

همیشه اینگونه نیست که در یک تصادف یک طرف مقصر باشد ، یاتصادف بین دو وسیله نقلیه رخ دهد، گاهی ممکن است در رخ دادن یک سانحه تصادف چند نفر دخالت داشته باشند و خسارات به بار آمده نتیجه فعل همه آن ها باشد ، به عبارت دیگر مستند به عمل همه آن ها باشد.

اما در خصوص نحوه تقسیم مسئولیت و ارزیابی خسارات در این گونه واقع اختلاف نظر وجود دارد . باید متذکر شویم که در خصوص تصادف وسایل نقلیه در قوانین ما احکام خاصی وجود دارد ، مانند ماده ۳۳۵ قانون مدنی ،ماده ۳۳۶ ق،م.ا ( سابق) ماده ۵۲۸ق.م.ا مصوب ۱۳۹۲ و بعضی قوانین دیگر از جمله ماده ۱۴ قانون مسئولیت مدنی می توان اشاره کرد .