با در نظر گرفتن تئوری پرتفولیو و تئوری قیمت گذاری داراییهای سرمایهای میتوان ریسک کل را به دو بخش ریسک سیستمانیک و ریسک غیرسیستماتیک تقسیم بندی کرد.
ریسک غیرسیستماتیک + ریسکسیستماتیک = ریسک کل
۲-۱۰-۱- ریسک غیر سیستماتیک
همان طور که بیان شد بخش پیش بینی نشده بازده ، یعنی بخش ناشی از اخبار غیر مترقبه ،ریسک واقعی هر نوع سرمایه گذاری است، ریسک یک دارایی از اخبار غیر مترقبه – اتفاقات پیشبینی نشده – ناشی می شود.نوعی از اخبار غیر منتظره ، ریسک غیر سیستماتیک نامیده می شود . ریسک غیر سیستماتیک آن است که یک سهم خاص یا سهم گروه کوچکی از شرکتها را تحت تاثیر قرار میدهد و از طریق تنوعبخشی میتوان آن را کاهش داد. از آنجا که این نوع ریسکها منحصر به یک شرکت خاص هستند ، گاهی ریسکهای خاص یا منحصر به فرد نامیده میشوند. از عوامل مهم این ریسک میتوان کالاها و خدمات تولیدی شرکت یا صنعت ، نوع مدیریت ،فعالیت رقبا و ساختار هزینه های شرکت اشاره کرد ( جهانخانی و شوری،۱۳۸۹) .
۲-۱۰-۲- ریسک سیستماتیک
ریسک سیستماتیک یک ورقه بهادار، میزان حساسیت و تغییرپذیری بازده آن ورقه بهادار در مقابل تغییرات به وجود آمده در بازار است . به بیان آماری این ریسک درجه تغییرات بازده یک دارایی یا سرمایه گذاری خاص نسبت به تغییرات بازده مجموعه سرمایه گذاری بازار است و با بتا (β) اندازه گیری می شود به عبارتی ریسک سیستماتیک چگونگی عمل یک سهام را در ارتباط باسهام بازار نشان میدهد و بازده انتظاری دارایی به سطح ریسک سیستماتیک (بتا ) بستگی دارد. به بیانی ساده ، ریسک سیستماتیک یا ریسک غیرقابل کنترل آن بخش از ریسک کل سهام است که ناشی از عوامل بازار بوده و به طور همزمان بر قیمت کل اوراق بهادار تاثیر می گذارد. این ریسک را از طریق تنوعبخشی نمی توان حذف نمود.از عوامل مهم این ریسک میتوان به تحولات سیاسی و اقتصادی ،چرخههای تجاری ، تورم و بیکاری اشاره کرد. در تحقیقات اخیر از ریسک سیستماتیک تقسیم بندی جدیدی نیز ارائه شده است که عبارت است از ریسک سیستماتیک نامطلوب و ریسک سیستماتیک مطلوب، دسته اول حساسیت بازدهی دارایی سرمایهای را هنگامی که بازار رو به پایین است،اندازه گیری می کند. به عبارت دیگر حساسیت بازدهی دارایی نسبت به بازار فقط در شرایط افت و کاهش بازار اندازه گیری می شود، دسته دوم حساسیت بازدهی دارایی سرمایه ای را هنگامی که بازار رو به بالا است اندازه گیری میکند(صادقی و همکاران،۱۳۸۹).
نمودار زیر تاثیر افزایش تعداد اوراق بهادار (تنوع بخشی) بر ریسک مجموعه های سرمایه گذاری نشان داده شده است.
ریسک پرتفوی
ریسک غیرسیستماتیک
ریسک سیستماتیک
تعداد اوراق بهادار در پرتفوی
نمودار(۲-۱) تاثیر افزایش تعداد اوراق بهادار در ریسک پرتفوی
ریسک سیستماتیک به عنوان هدف استراتژیک مستقیما به وسیله ترکیب بدهی به حقوق صاحبان سهام تحت تاثیر قرار میگیرد.تئوری کلاسیک مالی بیان می کند به دلیل آنکه سهامداران می توانند ریسک سیستماتیک را کنترل کنند ،شرکت نباید با ایجاد تنوع در ساختار سرمایه بلند مدت تلاشی در جهت مدیریت ریسک انجام دهد(همان منبع).
پراسد (۱۹۹۹) در مقاله تحقیقی خود عنوان می کند که از طریق مدیریت ریسک سیستماتیک ساختار سرمایه بلند مدت ، مزایای بالقوه برای شرکت به دست می آید.سرمایه گذاران تلاش میکنند ریسک سیستماتیک موجود در پرتفویشان را کنترل کنند . در این تحقیق پراسد اشاره به تحقیق کیم و هیل واستن[۳۸] می کند و در ادامه بیان می کند که ارتباط منفی میان بدهی و نوسانپذیری درآمدها وجود دارد .علاوه براین در بررسی هیل واستن نشان داد که ارتباط منفی بین بتا ،درآمدها و بازده وجود دارد.همچنین این مطالعه نشان داد که شرکتهای دارای بتای بالا، نوسان پذیری در آمدی بالائی نیز دارند و بنابرین ترجیح می دهند که نسبت بدهی به حقوق صاحبان سهام کمتری داشته باشند(جولای ،۱۳۸۸).
۲-۱۰-۲-۱- ریسک بنیادین[۳۹] در برابر ریسک سیستماتیک
طبق بیان رایلی و براون ، عدهای از صاحبنظران مالی ، به تضاد بین معیار بازاری ریسک ( ریسک سیستماتیک ) و معیارهای بنیادین ریسک ( ریسک تجاری و غیره ) عقیده دارند . تعدادی از مطالعات ، ارتباط بین معیار بازاری ریسک و متغیرهای مالی به کار رفته در اندازه گیری فاکتورهای ریسک بنیادین مانند ریسک تجاری ، ریسک مالی و ریسک نقد شوندگی را نشان میدهند . نتیجه حاصل از این مطالعات نشان میدهد که ارتباط مهمی بین معیارهای بازاری ریسک و معیار های بنیادین ریسک وجود دارد . بنابرین معیارهای ریسک میتوانند مکمل هم باشند . این سازگاری ، منطقی به نظر میرسد ، زیرا در یک بازار سرمایه با عملکرد صحیح ، ریسک سیستماتیک می بایست ویژگیهای ریسک اصلی دارایی را منعکس نماید . به عنوان مثال ، انتظار می رود شرکتی که دارای ریسک تجاری و مالی بالایی است ، دارای میانگین ضریب حساسیت (β) بالایی نیز بالا باشد . همچنین میدانیم شرکتی که دارای سطح بالایی از ریسک اصلی و انحراف معیار بازده بالایی بر روی سهام است ، میتواند از سطح ریسک سیستماتیک پایینتری برخوردار باشد زیرا تغییرپذیری داراییها و قیمت سهام آن، به کل اقتصاد یا بازار ارتباطی ندارد . بنابرین می توان صرف ریسک را برای دارایی به صورت زیر مشخص کرد .( اسلامی بیدگلی ، ۱۳۸۶ ).
(ریسک کشوری، ریسک نرخ ارز، ریسک نقد شوندگی ، ریسک مالی ، ریسک تجاری) F = صرف ریسک
یا
(ریسک سیستماتیک ) F = صرف ریسک
۲-۱۰-۲-۲- ضریب بتا به عنوان شاخص ریسک سیستماتیک
ضریب بتا (β) یک سهم ، شاخص ریسک سیستماتیک آن سهم میباشد. ضریب بتا نشان میدهد که درصد تغییرات قیمت یک سهم چه درصدی از تغییرات شاخص کل قیمت سهام میباشد. برای مثال چنانچه ضریب بتا برای یک سهم برابر با عدد یک باشد، در آنصورت درصد تغییرات قیمت آن سهم به طور متوسط برابر با تغییرات کل شاخص قیمت سهام میباشد.
چنانچه ضریب بتای یک سهم بزرگتر(کوچکتر) از یک باشد ، درصد تغییرات قیمت یک سهم به طور متوسط بیشتر ( کمتر) از درصد تغییرات شاخص کل قیمت سهام خواهد بود.
همچنین آقای مندلکر[۴۰] (۲۰۰۰ ) اثبات کرد که بتا حاصل سه عامل زیر است :
-
- ریسکی که ناشی از ساختار دارایی شرکت بوده و به وسیله درجه اهرم عملیاتی بیان می شود .این متغیر میزان سرمایه شرکت را ارائه میدهد.
-
- ریسکی که بواسطه ساختار مالی شرکت به وجود میآید و با درجه اهرم مالی بیان می شود . این متغیر میزان بدهی شرکت را نشان میدهد.
- نهایتاً ریسکی که ناشی از عدم اطمینان محیطی(*β) است .
بنابرین ریسک سیستماتیک را در قالب ضریب بتا می توان به صورت زیر تعریف نمود.
(*)* ( DFL ) * ( DOL) =
با توجه به توضیحات ارائه شده در بالا ، ریسک سیستماتیک شرکت غیر اهرمی برابر با ریسک تجاری آن است