برای محاسبه بازده غیرعادی که از مدل قیمت گذاری دارایی های سرمایه ای به دست آمده به شرح زیر است:

: بازده غیرعادی سهم i در زمان t است.

: بازده واقعی سهم i در زمان t است.

: بازده مورد انتظار سهم i در زمان t است.

هر یکی از متغیرهای بازده غیرعادی که از مدل قیمت گذاری دارایی های سرمایه ای به دست آمده به شرح زیر است:

: قیمت سهام در پایان دوره مالی

: قیمت سهام در ابتدای دوره مالی

: سود سهام به دست آمده دوره قبل

و به صورت مقابل محاسبه می‌گردد:

: بازده مورد انتظار سهم i در زمان t است.

: بازده بدون ریسک است.

: ریسک سیستماتیک سهم i است.

: بازدهی بازار

: صرف ریسک است.

۲-۱۳- تعریف ریسک

اولین بار هری مارکویتز (Markowtiz, 1952) ‌بر اساس تعاریف کمی ارائه شده شاخص عددی برای ریسک معرفی کرد. وی ریسک را انحراف معیار چند دوره ای یک متغیر کرد. به عنوان مثال ریسک نرخ ارز در خلال سال های ۱۳۸۱-۱۳۷۱ عبارت است از انحراف معیار نرخ ارز در این سالها. سایر شاخص ها نیز به همین ترکیب محاسبه می‌شوند، از جمله ریسک نرخ بازدهی سهام، ریسک تغییرات قیمت و ریسک نرخ سود.

راعی، سعیدی (۱۳۸۹، صص ۴۷-۴۵) به تبیین ریسک پرداختند و ‌بر اساس تحقیقات پژوهشگران مختلف عنوان می‌کنند که در فرهنگ وبستر، ریسک را «در معرض خطر دادن» تعریف ‌کرده‌است. فرهنگ لغات سرمایه گذاری (Hildreth, 1998) نیز ریسک را میزان بالقوه سرمایه گذاری که قابل محاسبه است می‌داند.

گیلیپ ریسک را این چنین معرفی می‌کند: هر پدیده ای که بتوان نتیجه حاصل از آنچه سرمایه گذار انتظار دارد را منحرف سازد، ریسک نامیده می شود. (Gilb, 2002)

دیدگاه دیگری در خصوص تعریف ریسک وجود دارد که تنها به جنبه منفی نوسانات توجه دارد.

در جامعه امروزی تقریباً تمام افراد به نحوی با این مفهوم آشنایی دارند و اذعان می‌کنند که کلیه شئونات زندگی با ریسک مواجه است. ریسک در زبان عرف عبارت است از خطری که به علت عدم اطمینان ‌در مورد وقوع حادثه ای در آینده پیش می‌آید و هر قدر این عدم اطمینان بیشتر باشد، اصطلاحاً گفته می شود که ریسک زیادتر است. (راعی و همکاران، ۱۳۸۳، ص ۴۵)

فرهنگ و بستر ریسک را «در معرض خطر قرار گرفتن» تعریف ‌کرده‌است. فرهنگ لغات سرمایه گذاری هیلدرت^[۱۱] نیز ریسک را زیان بالقوه سرمایه گذاری که قابل محاسبه است، می‌داند. (همان منبع، ص ۴۶)

گالیتز^[۱۲] ریسک را هر گونه نوسان در هر گونه عایدی می‌داند. تعریف مذکور این مطلب را روشن می‌کند که تغییرات احتمالی آینده برای یک شاخص خاص چه مثبت و چه منفی، ما را با ریسک مواجه می‌سازد. ‌بنابرین‏ امکان دارد که تغییرات ما را منتفع یا متضرر سازد. (همان منبع، ص ۴۷)

دیدگاه دیگری در خصوص تعریف ریسک وجود دارد که تنها به جنبه منفی نوسانات توجه دارد.

هیوب، ریسک را احتمال کاهش درآمد یا از دست دادن سرمایه تعریف می‌کند. (موندن، هیوب و سانگلارد، ۱۹۹۶، ص ۱۱۴)^[۱۳]

‌بنابرین‏ برای تعریف ریسک می توان دو دیدگاه را ارائه کرد:

دیدگاه اول: ریسک به عنوان هر گونه نوسانات احتمالی از بازدهی اقتصادی در آینده.

دیدگاه دوم: ریسک به عنوان نوسانات احتمالی منفی بازدهی اقتصادی در آینده (ریسک نامطلوب)

تعاریف متعددی از مفهوم ریسک در سرمایه گذاری به عمل آمده است. در یک تعریف کلی می توان چنین بیان داشت که «نوسان پذیری بازده سرمایه گذاری را ریسک سرمایه گذاری می‌نامند». به عبارت دیگر هر قدر بازده یک قلم سرمایه گذاری بیشتر تغییر کند سرمایه گذاری مذبور ریسک بیشتری دارد. معیاری که جهت اندازه گیری تغییرات نرخ بازده از آن استفاده می شود، انحراف معیار نام دارد و به شرح زیر محاسبه می شود:

: انحراف معیار (شاخص ریسک سرمایه گذاری)

: بازده دارایی در حالت i ام

: متوسط نرخ بازده دارایی

: احتمال پیشامد حالت i ام

۲-۱۴- مدیریت ریسک

مدیریت ریسک به منظور محافظت در برابر پیامدهای نامطلوب ناشی از تحمل ریسک و همچنین اطمینان یافتن از دستیابی به فواید پذیرش ریسک مطرح می شود. این امر مستلزم آن است که ریسک را شناسایی و برای مدیریت آن تصمیمات هوشیارانه اتخاذ می نماییم به بیانی دقیق تر می توان گفت مدیریت ریسک فرایندی است که در آن مدیران به شناسایی اندازه گیری، تصمیم گیری و نظارت بر انواع ریسک مطرح برای بنگاه پردازند. (رادپور و عبده تبریزی، ۱۳۸۸، صص ۲۱-۲۰)

۲-۱۵- انواع ریسک

تجزیه و تحلیلگران مدرن منابع ریسک را که باعث تغییر و پراکندگی در بازده می شود به دو دسته تقسیم می‌کنند. این دو نوع ریسک را که به آن ها ریسک سیستماتیک و غیرسیستماتیک می‌گویند به صورت زیر می توان نشان داد:

ریسک سیستماتیک + ریسک غیرسیستماتیک = ریسک کل

۲-۱۵-۱- ریسک غیرسیستماتیک^[۱۴]

به آن قسمت از تغییرپذیری در بازده کلی محصولات مالی که به تغییرپذیری کلی بازار بستگی ندارد، ریسک غیرسیستماتیک می‌گویند. این نوع ریسک منحصر به محصول خاصی نیست و به عواملی همچون ریسک تجاری، مالی و ریسک نقدینگی بستگی دارد. این نوع ریسک را می توان با ایجاد پرتفلیو کاهش داد.

۲-۱۵-۲- ریسک سیستماتیک^[۱۵]

به آن قسمت از تغییرپذیری در بازده کلی محصولات مالی را که مستقیماً به تغییرات بازار یا اقتصاد بستگی دارد، ریسک سیستماتیک گویند. معمولاً تمامی اوراق بهادار تا حدودی از ریسک سیستماتیک برخوردارند و دربرگیرنده عواملی همچون ریسک تورم، بازار و نرخ بهره است. این نوع ریسک غیرقابل کاهش است. (همان منبع، صص ۱۳۱ و ۱۳۲)

با توجه به تغییرات مداوم در عوامل محیطی و سیستم های اقتصادی، هر روز ریسک های متفاوتی بر ساختار مالی مؤسسات مختلف اثر می‌گذارد. مؤسسات مختلف از جمله شرکت های صنعتی، تولیدی و خدماتی، مؤسسات پولی و مالی و حتی دولت ها با توجه به حوزه عملکرد خود، با ریسک های خاصی مواجه می‌شوند. با توجه به انواع تقسیم بندی ریسک در کتب مختلف، ریسک به دو دسته کلی تقسیم می شود. (راعی، سعیدی، ۱۳۸۹، صص۵۹-۵۸)

۲-۱۶- ریسک های مالی

ریسک های مالی به طور متغیر بر سودآوری شرکت ها اثر می‌گذارند و می‌توانند حتی شرکتی را از پای درآورند، تغییرات قیمت مالی باعث بروز ریسک های مالی می‌گردد، که در زیر به انواع آن اشاره می‌کنیم: (همان منبع، ص ۶۱)

۲-۱۶-۱- ریسک نرخ ارز

ریسک نرخ ارز به واسطه تغییر در نرخ ارز به وجود می‌آید. کلیه شرکت هایی که در خارج از مرزهای سیاسی و با کشورهای دارای واحد پولی متفاوت ارتباط معاملاتی دارند در معرض ریسک نرخ ارز قرار دارند. (همان منبع، ص ۶۱)

۲-۱۶-۲- ریسک نرخ سود (بهره)

نرخ سود و تغییرات آن را در اقتصاد کنونی یکی از عوامل مهم ریسک مالی محسوب در صورتی که سازمان­ها برخی از دارایی های خود را به صورت دارایی های مالی نگهداری کنند با این ریسک مواجه خواهند شد. در حقیقت تغییر در نرخ سود و دارایی های مالی هنگامی اثر خود را نمایان می‌کند که شرکت تعهدات مالی داشته باشد. (همان منبع، صص ۶۵-۶۴)

۲-۱۶-۳- ریسک نکول