دکترگلدوزیان،درتعریف معاون جرم نوشته است که: «تمام کسانی که رفتارشان تنها جنبه کمک به مباشر یا شرکای جرم در تدارک یا ارتکاب مادی جرم داشته است و به صورت غیر مستقیم یا تبعاً در وقوع جرم مشارکت داشته اند، معاون جرم به حساب می‌آیند.» ^[۱۷]۴

«درجرم معاونت مرتکب بی­آنکه شخصاً عملیات مادی جرم را انجام داده باشد، با تهیه وسایل یا تحریک ‌و ترغیب دیگری و سایراقدامات­ مصرح در­قانون، مباشرجرم معینی را­یاری وکمک می­ کند».^[۱۸]۵

مؤلف­کتاب ترمینولوژی حقوق، معاونت درجرم را «یاری مباشر از سوی غیر مباشر، تحریک او یا تهیه مقدّمات کارمجرم ویا دخالت در لواحق جرم و … می­داند. ^[۱۹]۶

درقانون مجازات لبنان به جای معاونت از واژه­ های محرّض و­ متدخّل­ استفاده می­ شود. کلمه محرّض­اسم فاعل ثلاثی مزید«حرض» از باب تفعیل است به معنای«تحریک کرد،برانگیخت» ‌می‌باشد و محرّض به معنای «محرک،مشوق» ‌می‌باشد ومصدرآن «تحریض» به معنای«تحریک»، برانگیختن» است. کلمه­متدخّل­اسم فاعل­ثلاثی­مزید«تدخل» از باب­تفعل است به معنای­دخالت کرد و مداخله­کرد ومتدخّل ­به­معنای­«مداخله­کننده،میانجی» ‌می‌باشد­ومصدرآن­«تدخل»­به­معنای«مداخله­دخالت-­پا­در­میانی» است. ^[۲۰]۷

«کلمه محرّض­ به­معنای فتنه برانگیز، برانگیزنده،کسی که منکرات را تشویق­کند.

کلمه متدخّل­ به­معنای­دخالت کننده-«تدخل فی الامور» به معنای­خود را درآن­کار دخالت داد، درآن کارها مداخله­کرد»^[۲۱]۱

ب) معاونت در جرم از نظرگاه حقوق ‌دانان لبنان

درحقوق لبنان­درخصوص مشارکت ‌و مداخله درارتکاب جرم اصطلاح­«المساهمه الجرمیه» بیان شده است که این مشارکت ‌و مداخله را ازدوجهت تقسیم ­بندی ‌می‌کنند. ازیک جهت همکاری در ارتکاب جرم را به همکاری مادی ومعنوی واز جهت دیگر به همکاری اصلی وتبعی تقسیم می­نمایند. در این تقسیم بندی فاعل اصلی ومعاونین­(متدخّلین)جرم را جزء همکاران مادی و تحریک کنندگان به ارتکاب جرم را که «محرّض» نامیده می­ شود،جزء همکاران معنوی می­دانند.^۲[۲۲]۱

اصطلاح دیگری که جهت معاونت درارتکاب جرم درحقوق این کشور بیان شده است. «المتدخّل فی­الجریمه» می­باشدودرخصوص معاون جرم نیز«المتدخّل » به­کار می­رود^[۲۳].^۳۲ لازم به ذکر است که درحقوق لبنان متدخّلین درجرم به دوگروه «المتدخّل­ الاصلی»و«المتدخّل­ الفرعی» یعنی معاون اصلی و عادی قابل تقسیم هستند. ^{۳۲۴ [۲۴]}۳واژه دیگری تحت عنوان تحریض درحقوق لبنان کاربرد دارد که این واژه به معنای تشویق و وادار کردن دیگری به ارتکاب جرم است. ^۵[۲۵]۴ ومترادف «تحریک» درحقوق ایران است.

درحقوق لبنان، تعریف مشخصی ازمعاونت درجرم ‌در متون قانونی ارائه نشده است بلکه تنها به مصادیق معاونت (متدخّل) آن هم به طور حصری اکتفاء نموده است. همان­گونه که بیان گردید درحقوق لبنان معاونین جرم به دو گروه معاونین اصلی و معاونین عادی تقسیم می­شوند.^۶۵۴[۲۶] ماده ۲۲۰ قانون مجازات لبنان در تعریف معاون اصلی جرم مقرر می­دارد: «او کسی است که اگرمساعدت و همکاری او نبود، جرم ارتکاب نمی­یافت و همانند فاعل اصلی مجازات می­گردد، گویی که خودش فاعل اصلی جرم است…» درمورد معاون عادی هیچ تعریفی در قانون مجازات این کشور به چشم نمی خورد. از خلال مفهوم ضمنی ماده۲۱۲ ق.م که درتعریف فاعل اصلی جرم مقرر می‌دارد: «فاعل اصلی جرم کسی است که عناصر تشکیل دهنده جرم را خود به تنهایی انجام داده و مستقیماً دست به ارتکاب جرم می­زند» ‌می‌توان این­گونه استنباط نمود که معاون عادی جرم کسی است که اقدام وی مکمل اقدام فاعل اصلی جرم بوده و در اجرای جرم به طور غیر مستقیم همکاری نماید».^{۷۵ [۲۷]}۱

ملاحظه می­ شود که در حقوق این کشور نیز تعریف دقیق و کامل از معاونت در جرم وجود ندارد. لذا به منظور ارائه تعریفی مشخص در این خصوص به نظریات صاحب نظران حقوقی این کشور مراجعه شده و با مطالعه و بررسی کتب حقوقی تعاریفی در این مورد به دست آمده که در ذیل به برخی از آن اشاره می­کنیم.

معاون جرم­(متدخّل)کسی است­که­ارتکاب­جرم را تسهیل می­ کند یا­کمک به ارتکاب آن می­ کند، بدون اینکه به صورت مادی در اجرای افعال مجرمانه مشارکت داشته باشد. پس معاون دور از عمل اجرایی است و تنها با طرق مختلفی که درماده ۲۱۹ ق.م. ل آمده، برای او فراهم و تهیه می­ کند.^{۱ [۲۸]}۲

معاونت درجرم عبارت است از اقدامی­که با فعل مجرمانه ونتیجه آن، نوعی رابطه سببیت داشته باشد بدون اینکه متضمن انجام جرم یا اجرای نقش اصلی در جرم باشد.^{۲ [۲۹]}۳

قانون مجازات لبنان معاون را به نسبت فاعل و شریک و محرّض تعریف نکرده است. قانون جدید فرانسه معاون را شخصی می­داند که ارتکاب جنایت یا جنحه را با مساعدت و یاری نمودن، تسهیل می­ کند و یا کمک به ارتکاب آن می­ کند (ماده ۷-۱۲۷ قانون جدید فرانسه) و قانون‌گذار تنها به بیان حالت تدخل اکتفا نموده است. بدین ترتیب معاون (متدخّل ) از فاعل اصلی که رکن مادی جرم از او سر می زند کاملاً متفاوت است و نیز از شریک که فعل تشکیل دهنده رکن مادی یا جزئی از آن را انجام می‌دهد یا نقش اجرایی اصلی در جرم را ایفاء می‌کند فرق دارد.^۳[۳۰]۱ همان گونه که سابقاً ذکر شد درحقوق لبنان برای عبارت معاونت در جرم گاه عنوان «همکاری تبعی» (المساهمه التبعیه) به کار برده می­ شود که در تعریف آن می­گویند: «همکاری تبعی، اقدامی است که از طرف دیگری جهت همکاری در ارتکاب جرم صورت گرفته و مرتبط با فعل اصلی و نتیجه آن بوده و بدون اینکه معاون در تحقق عناصرتشکیل دهنده­جرم دخالت داشته باشد ویا دراجرای جرم به طور مستقیم نقش داشته باشد.^۴[۳۱]

معاونت قانوناً جرم مستقلی محسوب نمی­ شود. بلکه وصف خاصی است برای برخی از اشکال همکاری جنایی درافعال مجرمانه ارتکابی ومعاون جرم به صورت فیزیکی ومستقیم در ارتکاب جرم مشارکت نمی­کند،بلکه به­طورغیرمستقیم وقوع جرم راتسهیل نموده و درارتکاب­آن همکاری می­ نماید.^۵[۳۲]

‌بنابرین‏ ممکن است تعریف متدخّل­ در جرم این باشد که کسی کمک به ارتکاب جرم می­ کند و عمل او از ارکان مادی جرم یا عملیات اجرایی و مؤثر درجرم نباشد.^{۶ [۳۳]}

معاونت تنها درجنایات وجنحه محقق می­ شود. همان‌ طور که بند ۱ ماده ۲۱۹ قانون مجازات تصریح نموده است. پس معاونت در امور خلاف مجازاتی ندارد، مگر زمانی که به آن تصریح شده باشد. مانند ماده ۷۵۸ قانون مجازات که بیان می­ کند: ایجاد کننده سروصدا در هنگام شب، و نیز کسانی که در این امرخلاف همکاری و دخالت ‌می‌کنند مجازات می‌شوند.^۱[۳۴]

چنانچه قبلا بیان شد، عمل فاعل یا شریک ذاتا دارای وصف مجرمانه و مستقل است و وابسته به هیچ عمل­دیگری نیست. برخلاف عمل معاون که بعد از عملیات مجرمانه مصداق پیدا می­ کند و اگر رابطه­اش با عمل فاعل و به عاریت گرفتن وصف نامشروع آن نبود، مجازاتی به خاطر آن داده نمی­شد. به معنای دیگر طبق قانون،وقتی فاعل برای مجازاتش نیازی به وجود معاون ندارد، پس قانونا وجود معاون تنها با فاعل متصور است.^۲[۳۵]‌بنابرین‏ معاون، شریک تبعی و وابسته درجرم نامیده می شود.^۳[۳۶]

گفتار دوم: تمییز معاونت درجرم از مفاهیم مشابه

در این گفتار به مقایسه معاونت از مباشرت و مشارکت در جرم و همچنین مقایسه آن با شرط سبب و علت جرم خواهیم پرداخت.